ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ

ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಂಕರಣೇ ॥ ||1||

ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯಲ್ಲಭಸೇ ನಿಜಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥ ||2||

ನಾರೀಸ್ತನಭರನಾಭಿದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಽಗಾ ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ಮಾಂಸವಸಾದಿವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತ್ಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥ ||3||

ನಲಿನೀದಲಗತಜಲಮತಿತರಲಂ
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥ ||4||

ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುಛ್ಛತಿ ಗೇಹೇ ॥ ||5||

ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಛ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೇಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥ ||6||

ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರುಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥ ||7||

ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥ ||8||

ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥ ||9||

ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೇ ನೀರೇ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೇ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥ ||10||

ಮಾ ಕುರು ಧನಜನಯೌವನಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೇಷಾತ್ ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಂ ॥ ||11||

ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥ ||12||

ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾದುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥ ||13||

ದ್ವಾದಶಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವೈಯಾಕರಣಸ್ಯೇಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥ ||14||

ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರಣಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥ ||15||

ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಶನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥ ||16||

ಅಗ್ರೇ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರೌ ಚುಬುಕ ಸಮರ್ಪಿತಜಾನುಃ ।
ಕರತಲಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥ ||17||

ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭವತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥ ||18||

ಸುರಮಂದಿರತರುಮೂಲನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವಪರಿಗ್ರಹಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥ ||19||

ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥ ||20||

ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರೀಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥ ||21||

ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೇ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೇ ಬಹುದುಸ್ತಾರೇ
ಕೃಪಯಾಪಾರೇ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥ ||22||

ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ ವಿರಚಿತಕಂಠಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ ವಿವರ್ಜಿತಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥ ||23||

ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥ ||24||

ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಞ್ಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥ ||25||

ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ||26||

ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೇ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥ ||27||

ಗೇಯಂ ಗೀತಾನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿರೂಪಮಜಸ್ರಂ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥ ||28||

ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥ ||29||

ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥ ||30||

ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಂ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥ ||31||

ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥ ||32||

ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಕ್ರಿಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತಕರಣಃ ॥ ||33||

ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮุปಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥ ||34||

|| ಶ್ಲೋಕಂ 1 ||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಙ್ ಕರಣೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಭಜ – ಭಜಿಸು, ಗೋವಿಂದಂ – ಗೋವಿಂದನನ್ನು, ಮೂಢಮತೇ – ಮೂಢ ಮನಸ್ಸು ಹೊಂದಿದವನೇ, ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ – ಆಗುವಾಗ, ಸನ್ನಿಹಿತೇ – ಸಮೀಪವಾಗಿರುವ, ಕಾಲೇ – ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಮರಣಕಾಲ), ಡುಕೃಙ್ ಕರಣೇ – ವ್ಯಾಕರಣ ಶಾಸ್ತ್ರ ಅಧ್ಯಯನ, ನ ಹಿ ನ ಹಿ – ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಅಲ್ಲ, ರಕ್ಷತಿ – ರಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:
ಓ ಮೂಢ ಮನಸ್ಸು! ಮರಣ ಸಮೀಪವಾಗುತ್ತಿರುವಾಗ ವ್ಯಾಕರಣದ ಪಾಠಗಳು ರಕ್ಷಿಸವುದಿಲ್ಲ. ಗೋವಿಂದನನ್ನು ಭಜಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 2 ||
ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮ ತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯತ್ ಲಭಸೇ ನಿಜ ಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಮೂಢ – ಮೂಢನೇ, ಜಹೀಹಿ – ತ್ಯಜಿಸು, ಧನಾಗಮ – ಧನ ಸಂಪಾದನೆಯ, ತೃಷ್ಣಾಂ – ಆಸೆ, ಕುರು – ಮಾಡು, ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ – ಒಳ್ಳೆಯ ಬುದ್ಧಿ, ಮನಸಿ – ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ವಿತೃಷ್ಣಾಂ – ಆಸೆ ರಹಿತತೆಯನ್ನು, ಯತ್ – ಏನನ್ನು, ಲಭಸೇ – ನೀನು ಪಡೆಯುತ್ತೀಯೋ, ನಿಜ – ನಿಜವಾದ, ಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ – ಕರ್ಮಫಲದಿಂದ ದೊರೆಯುವ, ವಿತ್ತಂ – ಸಂಪತ್ತನ್ನು, ತೇನ – ಅದರಿಂದ, ವಿನೋದಯ – ಆನಂದಿಸು, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:
ಓ ಮೂಢನೇ! ಧನದ ಆಸೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು. ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡು, ತೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಹೊಂದು. ನಿನ್ನ ಕರ್ಮದಿಂದ ದೊರಕುವಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಸಂತೋಷಪಡಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 3 ||
ನಾರೀಸ್ತನಭರ ನಾಭೀದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಗా ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ ಮಾಂಸವಸಾದಿ ವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ನಾರೀ – ಮಹಿಳೆಯ, ಸ್ತನಭರ – स्तನಗಳ ಭಾರ, ನಾಭೀದೇಶಂ – ನಾಭಿಯ ಭಾಗವನ್ನು, ದೃಷ್ಟ್ವಾ – ನೋಡಿದ ನಂತರ, ಮಾಗా – ಹೋಗಬೇಡ, ಮೋಹಾವೇಶಮ್ – ಮೋಹದ ಅಭಿಮಾನದೊಳಗೆ, ಏತತ್ – ಇದು, ಮಾಂಸವಸ – ಮಾಂಸದ, ಆದಿ – ಮೊದಲಾದ, ವಿಕಾರಂ – ಬದಲಾವಣೆ/ವಿಕಾರ, ಮನಸಿ – ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ವಿಚಿಂತಯ – ಚಿಂತಿಸು, ವಾರಂ ವಾರಮ್ – ಪುನಃ ಪುನಃ
ಸಾರಾಂಶ:
ಮಹಿಳೆಯ ನಾಭಿ ಮತ್ತು ಸ್ತನಗಳ ದೃಶ್ಯದಿಂದ ಮೋಹಗೊಳ್ಳಬೇಡ. ಇದು ಮಾಂಸದ ಶರೀರ ಮಾತ್ರ. ಇದನ್ನು ಪುನಃ ಪುನಃ ಚಿಂತಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 4 ||
ನಲಿನೀದಲ ಗತಜಲಮತಿತರलं
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯ ಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ನಲಿನೀದಲ – ಕಮಲದ ಎಲೆ, ಗತ – ನಿಂತ, ಜಲಮ್ – ನೀರು, ಅತಿತರಲಮ್ – ತುಂಬಾ ಅಸ್ಥಿರ, ತದ್ವತ್ – ಅದುವಂತೆ, ಜೀವಿತಮ್ – ಜೀವನ, ಅತಿಶಯ – ಬಹಳಷ್ಟು, ಚಪಲಮ್ – ಚಂಚಲ, ವಿದ್ಯಿ – ತಿಳಿದುಕೋ, ವ್ಯಾಧಿ – ರೋಗ, ಅಭಿಮಾನ – ಹೆಮ್ಮೆ, ಗ್ರಸ್ತಂ – ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಲೋಕಂ – ಜಗತ್ತು, ಶೋಕಹತಂ – ದುಃಖದಿಂದ ಪೀಡಿತ, ಸಮಸ್ತಮ್ – ಸಂಪೂರ್ಣ
ಸಾರಾಂಶ:
ಕಮಲದ ಎಲೆಯ ಮೇಲಿನ ನೀರಿನಂತೆ ಈ ಜೀವನವೂ ಅಸ್ಥಿರ ಮತ್ತು ಚಪಲ. ಈ ಜಗತ್ತು ದುಃಖ ಮತ್ತು ರೋಗಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದುಕೋ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 5 ||
ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುೃಚ್ಛತಿ ಗೆಹೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಯಾವತ್ – ಯಾರವರೆಗೆ, ವಿತ್ತ – ಹಣ, ಉಪಾರ್ಜನ – ಸಂಪಾದನೆ, ಸಕ್ತಃ – ನಿರತನಾಗಿರುತ್ತಾನೋ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ನಿಜ – ತನ್ನ, ಪರಿವಾರ – ಕುಟುಂಬ, ರಕ್ತಃ – ಮಮತೆಯುಳ್ಳವರು, ಪಶ್ಚಾತ್ – ನಂತರ, ಜೀವತಿ – ಬದುಕಿರುವಾಗ, ಜರ್ಜರದೇಹೇ – ಕುಲುಕಿದ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ವಾರ್ತಾಂ – ವಿಚಾರವನ್ನೂ, ಕೋಽಪಿ – ಯಾರೂ, ನ ಪುೃಚ್ಛತಿ – ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ, ಗೆಹೇ – ಮನೆದಲ್ಲಿ
ಸಾರಾಂಶ:
ಮನುಷ್ಯ ಹಣ ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತಿರುವ ತನಕ ಕುಟುಂಬದವರು ಸ्नेಹ ತೋರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದೇಹ ಹಳೆಯಾದ ನಂತರ ಯಾರೂ ಅವನ ವಿಚಾರವನ್ನೂ ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 6 ||
ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಾಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಚ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೆಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಯಾವತ್ – ಎಲ್ಲವರೆಗೆ, ಪವನಃ – ಉಸಿರಾಟ, ನಿವಾಸತಿ – ವಾಸವಾಗಿರುತ್ತದೋ, ದೇಹೇ – ದೇಹದಲ್ಲಿ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ಪೃಚ್ಛತಿ – ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಕುಶಲಂ – ಕ್ಷೇಮ, ಗೆಹೇ – ಮನೆಯಲ್ಲಿ, ಗತವತಿ – ಹೋದ ಬಳಿಕ, ವಾಯೌ – ಉಸಿರು, ದೇಹಾಪಾಯೇ – ದೇಹದಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಿದ ಬಳಿಕ, ಭಾರ್ಯಾ – ಪತ್ನಿ, ಬಿಭ್ಯತಿ – ಭಯಪಡುತ್ತಾಳೆ, ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ – ಆ ಶವ ದೇಹವನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:
ಉಸಿರು ದೇಹದಲ್ಲಿ ಇರುವವರೆಗೆ ಮನೆಯವರು ಅವನ ಕ್ಷೇಮ ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದೇಹ ನಿರ್ಜೀವವಾದಾಗ ಪತ್ನಿಯೇ ಅವನುಳಿದ ಶವವನ್ನು ನೋಡುವುದಕ್ಕೂ ಭಯಪಡುತ್ತಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 7 ||
ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಬಾಲಃ – ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ – ಆಟಗಳಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ, ತರಣಃ – ಯೌವನದಲ್ಲಿ, ತರಣೀಸಕ್ತಃ – ಹೆಂಗಸಿನಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ, ವೃದ್ಧಃ – ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲಿ, ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ – ಚಿಂತೆಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದ, ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ, ಕಃ ಅಪಿ – ಯಾರೂ, ನ ಸಕ್ತಃ – ಆಸಕ್ತರಾಗಿಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:
ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ ಆಟದಲ್ಲಿ, ಯೌವನದಲ್ಲಿ ಹೆಂಗಸಿನಲ್ಲಿ, ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲಿ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಮನುಷ್ಯ, ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತನಾಗುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 8 ||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಕಾ – ಯಾರು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಕಾಂತಾ – ಪ್ರಿಯತಮೆ, ಕಃ – ಯಾರು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಪುತ್ರಃ – ಪುತ್ರನು, ಅಯಂ ಸಂಸಾರಃ – ಈ ಸಂಸಾರ, ಅತೀವ – ಬಹಳ, ವಿಚಿತ್ರಃ – ವಿಚಿತ್ರ, ಕಸ್ಯ – ಯಾರಿಗೆ, ತ್ವಂ – ನೀನು, ಕಃ – ಯಾರು, ಕುತಃ – ಎತ್ತಿಂದ ಬಂದೆ, ಆಯಾತಃ – ಬಂದಿರುವೆ, ತತ್ತ್ವಂ – ನಿಜವಾದ ಸತ್ಯ, ಚಿಂತಯ – ಚಿಂತಿಸು, ತದಿಹ – ಇಲ್ಲಿ, ಭ್ರಾತಃ – ಸಹೋದರನೇ
ಸಾರಾಂಶ:
ಈ ಸಂಸಾರ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿದೆ. ನಿನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆ ಯಾರು? ಪುತ್ರನು ಯಾರು? ನೀನು ಯಾರಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದಿ? ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದೆ? ಈ ನಿಜವನ್ನು ಚಿಂತಿಸು ಓ ಸಹೋದರ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 9 ||
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ – ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ, ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ – ಅನಾಸಕ್ತತೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ, ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಂ – ಮೋಹರಹಿತತೆ, ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ – ಸ್ಥಿರ ಜ್ಞಾನ, ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ – ಬದುಕುಳಿದ ಮುಕ್ತಿ
ಸಾರಾಂಶ:
ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗದಿಂದ ಅನಾಸಕ್ತತೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ, ಅದರಿಂದ ಮೋಹವಿಲ್ಲದ ಮನಸ್ಸು, ನಂತರ ಸ್ಥಿರ ಜ್ಞಾನ, ಕೊನೆಗೆ ಬದುಕಲ್ಲಿಯೇ ಮುಕ್ತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿ ಆಗುತ್ತದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 10 ||
ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೆ ನೀರೆ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೆ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ವಯಸಿ ಗತೇ – ವಯಸ್ಸಾದ ಬಳಿಕ, ಕಃ – ಏನು, ಕಾಮವಿಕಾರಃ – ಕಾಮದ ವಿಕಾರ, ಶುಷ್ಕೆ ನೀರೆ – ಬತ್ತಿದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ, ಕಃ ಕಾಸಾರಃ – ಏನು ಸರೋವರ, ಕ್ಷೀಣೆ ವಿತ್ತೇ – ಹಣ ಕುಂದಿದಾಗ, ಕಃ ಪರಿವಾರಃ – ಯಾರೊಂದಿಗೆ ಬಂಧುಗಳು, ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ – ತತ್ತ್ವ ತಿಳಿದಾಗ, ಕಃ ಸಂಸಾರಃ – ಸಂಸಾರವೇನು
ಸಾರಾಂಶ:
ವಯಸ್ಸಾದ ಬಳಿಕ ಕಾಮವಿಕಾರ ಇರಲಾರದು. ಬತ್ತಿದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಸರೋವರವಿಲ್ಲ. ಹಣವಿಲ್ಲದವನು ಸಂಬಂಧಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಇಲ್ಲ. ತತ್ತ್ವ ತಿಳಿದವನು ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ ತೋಚುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 11 ||
ಮಾ ಕುರು ಧನ-ಜನ-ಯೌವನ-ಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೆಷಾತ್ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಮಾ ಕುರು – ಮಾಡಬೇಡ, ಧನ-ಜನ-ಯೌವನ-ಗರ್ವಂ – ಧನ, ಬಂಧು, ಯೌವನದ ಅಹಂಕಾರ, ನಿಮೆಷಾತ್ – ಕಣ್ಸೆರೆಯಲೂ, ಕಾಲಃ – ಕಾಲಚಕ್ರ, ಹರತಿ – ತೆಗೆದುಹಾಕುತ್ತದೆ, ಸರ್ವಮ್ – ಎಲ್ಲವನ್ನೂ, ಮಾಯಾಮಯಮ್ – ಭ್ರಮೆಯಿಂದ ಕೂಡಿರುವ, ಅಖಿಲಮ್ – ಎಲ್ಲವನ್ನೂ, ಹಿತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಸ್ಥಿತಿ, ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ – ನೀನು ಪ್ರವೇಶಿಸು, ವಿಧಾನಮ್ – ಯುಕ್ತಿಯಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:
ಧನ, ಬಂಧುಗಳು ಮತ್ತು ಯೌವನದ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಬೇಡ. ಕಾಲ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲೇ ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ಭ್ರಮೆಯ ಸಮಸ್ತವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿ ನೀನು ಬ್ರಹ್ಮಪದವನ್ನು ಸೇರುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಅನುಸರಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 12 ||
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ – ದಿನ ಮತ್ತು ರಾತ್ರಿಗಳು, ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ – ಸಂಜೆ ಬೆಳಗ್ಗೆ, ಶಿಶಿರ ವಸಂತೌ – ಚಳಿಗಾಲ ಮತ್ತು ವಸಂತಕಾಲ, ಪುನಃ ಆಯಾತಃ – ಮತ್ತೆ ಬರುತ್ತವೆ, ಕಾಲಃ – ಕಾಲ, ಕ್ರೀಡತಿ – ಆಟವಾಡುತ್ತಾನೆ, ಗಚ್ಛತಿ – ಹೋಗುತ್ತಾನೆ, ಆಯುಃ – ಆಯುಷ್ಯ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾ-ವಾಯುಃ – ಆಸೆಯ ವಾಯು
ಸಾರಾಂಶ:
ದಿನ-ರಾತ್ರಿ, ಚಳಿ-ವಸಂತ ಕಾಲಗಳು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಬರುತ್ತವೆ. ಕಾಲಚಕ್ರ ಆಟವಾಡುತ್ತಾ ಜೀವನನ್ನು ನಶಿಪಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಮನುಷ್ಯನ ಆಸೆಗಳು ಎಂದೂ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 13 ||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾತುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಕಾ – ಏನು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಕಾಂತಾ – ಪ್ರಿಯತಮೆ, ಧನಗತ ಚಿಂತಾ – ಹಣದ ವಿಚಾರ, ವಾತುಲ – ಮೂಢವನೇ, ಕಿಂ – ಏನು, ತವ – ನಿನಗೆ, ನಾಸ್ತಿ – ಇಲ್ಲವೆ, ನಿಯಂತಾ – ನಿಯಂತ್ರಕ, ತ್ರಿಜಗತಿ – ಮೂವರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ, ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿ – ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗ, ಏಕಾ – ಒಂದು, ನೌಕಾ – ದೋಣಿ, ಭವಾರ್ಣವ – ಸಂಸಾರ ಸಮುದ್ರ, ತರಣೇ – ದಾಟಲು
ಸಾರಾಂಶ:
ನಿನ್ನಿಗೆ ಆಕೆ ಯಾರು? ಹಣದ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ನೀನು ಏಕೆ ತೊಡಗಿದ್ದಿ? ನೀನು ನಿಯಂತ್ರಣವಿಲ್ಲದವನಾಗಿದ್ದೀಯಾ? ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗವು ಮಾತ್ರ ಸಂಸಾರದ ಸಮುದ್ರ ದಾಟಲು ನಿಜವಾದ ದೋಣಿಯಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 14 ||
ದ್ವಾದಶ ಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವ್ಯಾಕರಣಸ್ಯೈಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ದ್ವಾದಶ – ಹನ್ನೆರಡು, ಮಂಜರಿಕಾಭಿಃ – ಹೂಮಾಲೆಗಳಿಂದ (ಪದ್ಯಗಳಿಂದ), ಅಶೇಷಃ – ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ, ಕಥಿತಃ – ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ, ವ್ಯಾಕರಣಸ್ಯ – ವ್ಯಾಕರಣ ಶಾಸ್ತ್ರದ, ಎಷಃ – ಈ (ಗ್ರಂಥ), ಉಪದೇಶಃ – ಉಪದೇಶ, ಅಭೂತ್ – ಆಗಿದೆ, ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣೈಃ – ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣರಿಂದ, ಶ್ರೀಮತ್ ಶಂಕರ – ಪೂಜ್ಯ ಶಂಕರರಿಂದ, ಭಗವತ್ ಶರಣೈಃ – ಭಗವಂತನ ಶಿಷ್ಯರಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:
ಈ ಗ್ರಂಥವು ಹನ್ನೆರಡು ಶ್ಲೋಕಗಳ ಮೂಲಕ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವ್ಯಾಕರಣದ ತಾತ್ಪರ್ಯವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಪವಿತ್ರ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯ ಭಗವತ್ಪಾದರು ಮತ್ತು ಅವರ ವಿದ್ಯಾವಂತರಾದ ಶಿಷ್ಯರು ಉಪದೇಶಿಸಿದ್ದಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 15 ||
ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರನಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಜಟಿಲಃ – ಜಟೆಗಳವನು, ಮುಂಡೀ – ತಲೆಗಡೆದವನು, ಲುಛಿತಕೇಶಃ – ಕೂದಲು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹರಿತವನು, ಕಾಷಾಯಾಂಬರ – ಕಾಷಾಯವಸ್ತ್ರ ಧಾರಣೆ, ಬಹು ಕೃತವೇಷಃ – ಬಹುಮುಖ ವೇಷಧಾರಿ, ಪಶ್ಯನ್ ಅಪಿ – ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರೂ ಸಹ, ನ ಪಶ್ಯತಿ – ಅರಿಯುವುದಿಲ್ಲ, ಮೂಢಃ – ಮೂಢನು, ಉದರನಿಮಿತ್ತಂ – ಹೊಟ್ಟೆಗಾಗಿ, ಬಹು ಕೃತವೇಷಃ – ನಾನಾ ವೇಷ ತೊಡಗಿರುವನು
ಸಾರಾಂಶ:
ಜಟಾ ತಲೆಗೆ, ತಲೆಗಡಿದು, ಕಾಷಾಯ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನಾನಾ ತಾನಾದಂತೆ ಕಾಣುವವನು, ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರೂ ಕೂಡ ಸತ್ಯವನ್ನು ಅರಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ನಾಟಕದ ಹಿಂದಿರುವ ಕಾರಣ ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡಿ ಮಾತ್ರ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 16 ||
ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಂತಿನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಅಂಗಂ – ಅಂಗಗಳು, ಗಲಿತಂ – ದುರ್ಬಲವಾಗಿವೆ, ಪಲಿತಂ – ಬಿಳಿದಿದೆ, ಮುಂಡಂ – ತಲೆ ಕಳೆದುಹೋಗಿದೆ, ದಂತಿನ – ಹಲ್ಲುಗಳು, ವಿಹೀನಂ – ಇಲ್ಲದ, ಜಾತಂ – ಆಗಿರುವ, ತುಂಡಮ್ – ಬಾಯಿಯ ನಾಮರೂಪ, ವೃದ್ಧಃ – ವೃದ್ಧನು, ಯಾತಿ – ನಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾನೆ, ಗೃಹೀತ್ವಾ – ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು, ದಂಡಂ – ಕಂಬ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾಪಂಡಮ್ – ಆಸೆಗಳ ಪಿಂಡ
ಸಾರಾಂಶ:
ಅಂಗಗಳು ದುರ್ಬಲ, ಕೂದಲು ಬಿಳುಪಾಗಿದ್ದು, ಹಲ್ಲುಗಳಿಲ್ಲದ ತುತ್ತುಬಾಯಿಯಾದ ವೃದ್ಧನು ಕಂಬ ಹಿಡಿದು ನಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಆದರೂ, ತನ್ನ ಆಸೆಗಳನ್ನು ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 17 ||
ಅಗ್ರೆ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರಿೌ ಚುಬುಕ-ಸಮರ್ಪಿತ-ಜಾನುಃ ।
ಕರತಲ-ಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಅಗ್ರೆ – ಮುಂದೆ, ವಹ್ನಿಃ – ಬೆಂಕಿ, ಪೃಷ್ಠೇ – ಹಿಂದೆ, ಭಾನುಃ – ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳು, ರಾತ್ರೌ – ರಾತ್ರಿ, ಚುಬುಕಸಮರ್ಪಿತ – ಢಕ್ಕನಿಗೆ ತಾಗಿರುವ, ಜಾನುಃ – ಮೊಣಕಾಲು, ಕರತಲ – ಕೈಯಲ್ಲಿ, ಭಿಕ್ಷಾ – ಭಿಕ್ಷೆ, ತರುತಲವಾಸಃ – ಮರದಡಿ ವಾಸ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾಪಾಶಃ – ಆಸೆಗಳ ಬಂಧನ
ಸಾರಾಂಶ:
ಮುಂದೆ ಬೆಂಕಿ, ಹಿಂದೆ ಸೂರ್ಯನ ತಾಪ, ರಾತ್ರಿ ಮೊಣಕಾಲುಮುಖದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ತಂಗುವು, ಕೈಯಲ್ಲಿ ಭಿಕ್ಷೆ, ಮರದಡಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸ—ಆದರೂ ಆತನು ತನ್ನ ಆಸೆಗಳ ಬಂಧನವನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 18 ||
ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತ-ಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭಜತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಕುರುತೇ – ಮಾಡುತ್ತಾನೆ, ಗಂಗಾ ಸಾಗರಗಮನಂ – ಗಂಗಾಸಾಗರ ಪ್ರಯಾಣ, ವ್ರತ-ಪರಿಪಾಲನಂ – ವ್ರತಗಳ ಪಾಲನೆ, ಅಥವಾ – ಅಥವಾ, ದಾನಂ – ದಾನ, ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ – ಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದವನು, ಸರ್ವಮತೇನ – ಎಲ್ಲ ಮತಗಳ ಪ್ರಕಾರವೂ, ನ ಭಜತಿ – ಪಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ, ಮುಕ್ತಿಂ – ಮುಕ್ತಿ, ಜನ್ಮ ಶತೇನ – ನೂರಾರು ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲೂ
ಸಾರಾಂಶ:
ಗಂಗಾಸಾಗರ ಯಾತ್ರೆ ಮಾಡಲಿ, ವ್ರತಗಳನು ಪಾಲಿಸಲಿ ಅಥವಾ ದಾನ ಮಾಡಲಿ—ಆದರೂ ಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದವನು ನೂರಾರು ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಮೋಕ್ಷ ಪಡೆಯಲಾರನು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 19 ||
ಸುರಮಂದಿರ-ತರುಮೂಲ-ನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವ-ಪರಿಗ್ರಹ-ಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಸುರಮಂದಿರ – ದೇವಸ್ಥಾನ, ತರುಮೂಲ – ಮರದ ಛಾಯೆ, ನಿವಾಸಃ – ವಾಸ, ಶಯ್ಯಾ – ಹಾಸಿಗೆ, ಭೂತಲಂ – ನೆಲ, ಅಜಿನಂ – ಕರುಬುಗೆ, ವಾಸಃ – ವಸ್ತ್ರ, ಸರ್ವಪರಿಗ್ರಹಭೋಗ – ಆಸ್ತಿಯ ಭೋಗ, ತ್ಯಾಗಃ – ತ್ಯಾಗ, ಕಸ್ಯ – ಯಾರಿಗೆ, ಸುಖಂ – ಸಂತೋಷ, ನ ಕರೋತಿ – ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ, ವಿರಾಗಃ – ವೈರಾಗ್ಯ
ಸಾರಾಂಶ:
ದೇವಾಲಯವೋ ಮರದಡಿಯೋಲಿ ವಾಸ, ನೆಲವನ್ನೇ ಹಾಸಿಗೆಯಾಗಿ, ಚರ್ಮವಸ್ತ್ರವನ್ನೇ ಬಟ್ಟೆಯಾಗಿ, ಸಂಪತ್ತೆಲ್ಲವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿದ ವೈರಾಗ್ಯ ಯಾವ ಮನುಷ್ಯನಿಗೂ ಸುಖವನ್ನೇ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 20 ||
ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಯೋಗರತಃ – ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ಭೋಗರತಃ – ಇಂದ್ರಿಯ ಸుఖಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ಸಂಗರತಃ – ಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ವಾ – ಅಥವಾ, ಸಂಗವಿಹೀನಃ – ಸಂಗರಹಿತನಾಗಿರಲಿ, ಯಸ್ಯ – ಯಾರ ಚಿತ್ತ, ಬ್ರಹ್ಮಣಿ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ, ರಮತೇ – ಆಸಕ್ತವಾಗಿದೆ, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸು, ನಂದತಿ – ಆನುಂದಿಸುತ್ತಾನೆ, ನಂದತ್ಯೇವ – ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಆನಂದಿಸುತ್ತಾನೆ
ಸಾರಾಂಶ:
ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರಲಿ, ಭೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರಲಿ, ಸಂಗದೊಳಗಿರಲಿ ಅಥವಾ ಸಂಗವಿಲ್ಲದವನಾಗಿರಲಿ—ಯಾರ ಮನಸ್ಸು ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುತ್ತದೋ, ಅವನು ಸದಾ ಆನಂದಿಸುತ್ತಾನೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 21 ||
ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ-ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರಿಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಭಗವದ್ಗೀತಾ – ಭಗವದ್ಗೀತೆಯನ್ನು, ಕಿಂಚಿತ್ – ಸ್ವಲ್ಪ, ಅಧೀತಾ – ಓದಿದವನು, ಗಂಗಾಜಲ – ಗಂಗಾಜಲ, ಲವಕಣಿಕಾ – ಒಂದು ಹನಿ, ಪೀತಾ – ಕುಡಿಯುವುದು, ಸಕೃತ್ ಅಪಿ – ಒಂದು ಸಲವಾದರೂ, ಯೇನ – ಯಾರಿಂದ, ಮುರಾರಿ ಸಮರ್ಚಾ – ವಿಷ್ಣುವಿನ (ಮುರಾರಿ) ಪೂಜೆ, ಕ್ರಿಯತೇ – ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ತಸ್ಯ – ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ, ಯಮೇನ – ಯಮಧರ್ಮನಿಂದ, ನ ಚರ್ಚಾ – ಯಾವುದೇ ವಿಚಾರಣೆ ಇಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:
ಸ್ವಲ್ಪವಾದರೂ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯನ್ನು ಓದಿದವನು, ಒಂದು ಹನಿ ಗಂಗಾಜಲವನ್ನು ಕುಡಿದವನು ಮತ್ತು ಒಂದು ಸಲವಾದರೂ ಮುರಾರಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದವನು ಯಮಧರ್ಮನ ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಒಳಪಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 22 ||
ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೆ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೆ ಬಹುದುಸ್ತಾರೆ
ಕೃಪಯಾಪಾರೆ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಪುನಃ ಜನನಂ – ಪುನಃ ಜನನ, ಪುನಃ ಮರಣಂ – ಪುನಃ ಮರಣ, ಪುನಃ ಜನನೀ ಜಠರೇ – ತಾಯಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಶಯನಮ್ – ಮಲಗುವುದು, ಇಹ – ಈ, ಸಂಸಾರೇ – ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ, ಬಹು ದುಸ್ತಾರೇ – ತುಂಬಾ ದಾಟಲು ಕಠಿಣ, ಕೃಪಯಾ – ದಯೆಯಿಂದ, ಅಪಾರೆ – ಅಪಾರವಾದವನು, ಪಾಹಿ – ರಕ್ಷಿಸು, ಮುರಾರೇ – ವಿಷ್ಣುವೆ
ಸಾರಾಂಶ:
ಈ ಸಂಸಾರ ಸಾಗರವು ದಾಟಲು ತುಂಬಾ ಕಷ್ಟದದ್ದು. ಪುನಃ ಪುನಃ ಜನನ ಮತ್ತು ಮರಣಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತೇವೆ. ಅದರಿಂದ, ದಯಾಮಯ ಮೂರಾರಿ! ದಯವಿಟ್ಟು ನನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 23 ||
ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ-ವಿರಚಿತ-ಕಂಥಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ-ವಿವರ್ಜಿತ-ಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತ-ಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ರಥ್ಯಾ – ರಸ್ತೆಯ, ಚರ್ಪಟ – ಚಿಂದಿ, ವಿರಚಿತ – ನಿರ್ಮಿತ, ಕಂಥಃ – ಬಟ್ಟೆ, ಪುಣ್ಯ-ಅಪುಣ್ಯ – ಪunya, ಪಾಪ, ವಿವರ್ಜಿತ – ತ್ಯಜಿಸಿದ, ಪಂಥಃ – ಮಾರ್ಗ, ಯೋಗೀ – ಯೋಗಿ, ಯೋಗ ನಿಯೋಜಿತ – ಯೋಗದಲ್ಲಿ ನಿರತನಾದ, ಚಿತ್ತಃ – ಮನಸ್ಸು, ರಮತೇ – ಆಸಕ್ತನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ, ಬಾಲ – ಮಗುವಿನಂತೆ, ಉನ್ಮತ್ತ ವತ್ – ಹುಚ್ಚನಂತೆ, ಎವ – ನಿಜವಾಗಿಯೂ
ಸಾರಾಂಶ:
ಯೋಗಿಯು ರಸ್ತೆ ಚಿಂದಿಗಳಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಬಟ್ಟೆ ಧರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ಪುಣ್ಯ–ಪಾಪಗಳ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ, ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ, ಮಗುವಿನಂತೆ ಅಥವಾ ಹುಚ್ಚನಂತೆ ಆನಂದದಿಂದ ತಿರುಗಾಡುತ್ತಾನೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 24 ||
ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಕಃ ತ್ವಂ – ನೀನು ಯಾರು, ಕಃ ಅಹಂ – ನಾನು ಯಾರು, ಕುತಃ ಆಯಾತಃ – ಎಲ್ಲಿ ಬಂದೆ, ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ – ನನ್ನ ತಾಯಿ ಯಾರು, ಕಃ ಮೇ ತಾತಃ – ನನ್ನ ತಂದೆ ಯಾರು, ಇತಿ – ಈ ರೀತಿ, ಪರಿಭಾವಯ – ಚಿಂತಿಸು, ಸರ್ವಮ್ – ಎಲ್ಲವೂ, ಅಸಾರಮ್ – ನಿಷ್ಫಲ, ವಿಶ್ವಮ್ – ಜಗತ್ತು, ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಸ್ವಪ್ನ ವಿಚಾರಮ್ – ಕನಸು ಎಂದು ತಿಳಿ
ಸಾರಾಂಶ:
ನಾನು ಯಾರು? ನೀನು ಯಾರು? ನಿನಗೆ ತಾಯಿ ಯಾರು, ತಂದೆ ಯಾರು ಎಂಬುದನ್ನು ಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸು. ಈ ಜಗತ್ತು ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕವಾಗಿದ್ದು, ಕನಸಿನಂತೆ ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 25 ||
ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಂಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ತ್ವಯಿ – ನಿನ್ನಲ್ಲಿ, ಮಯಿ – ನನ್ನಲ್ಲಿ, ಚ – ಮತ್ತು, ಅನ್ಯತ್ರ – ಇತರರಲ್ಲಿಯೂ, ಏಕಃ – ಒಂದೇ, ವಿಷ್ಣುಃ – ಭಗವಂತ, ವ್ಯರ್ಥಂ – ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ, ಕುಪ್ಯಸಿ – ಕೋಪಗೊಳ್ಳುತ್ತೀ, ಮಯ್ಯ ಅಸಹಿಷ್ಣುಃ – ನನ್ನ ಮೇಲೆ ತಾಳ್ಮೆಯಿಲ್ಲ, ಭವ – ಆಗು, ಸಮಚಿತ್ತಃ – ಸಮಬುದ್ಧಿಯುಳ್ಳವನು, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ತ್ವಂ – ನೀನು, ವಾಂಛಸಿ – ಬಯಸುತ್ತೀ, ಚಿರಾತ್ – ಶೀಘ್ರ, ಯದಿ – ಆದರೆ, ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ – ವಿಷ್ಣುವನ್ನು (ಪರಮಪದವನ್ನು)
ಸಾರಾಂಶ:
ನನ್ನಲ್ಲೂ, ನಿನ್ನಲ್ಲೂ, ಎಲ್ಲರಲ್ಲೂ ಒಬ್ಬನೇ ವಿಷ್ಣುವಿದೆ. ಆದರೂ ನೀನು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಕೋಪಗೊಂಡು ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ದುಕ್ಕಿಸುತ್ತಿರುವೆ. ಎಲ್ಲರ ಮೇಲೂ ಸಮಬುದ್ಧಿಯುಳ್ಳವನಾದರೆ ನೀನು ಪರಮಪದವನ್ನು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಪಡೆಯುತ್ತೀಯೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 26 ||
ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಶತ್ರೌ – ಶತ್ರುವಿನಲ್ಲಿ, ಮಿತ್ರೇ – ಮಿತ್ರನಲ್ಲಿ, ಪುತ್ರೇ – ಪುತ್ರನಲ್ಲಿ, ಬಂಧೌ – ಬಂಧುವಿನಲ್ಲಿ, ಮಾಕುರು – ಮಾಡಬೇಡ, ಯತ್ನಂ – ಪ್ರಯತ್ನ, ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ – ಜಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿ, ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ ಅಪಿ – ಎಲ್ಲರಲ್ಲಿಯೂ, ಪಶ್ಯ – ನೋಡು, ಆತ್ಮಾನಂ – ಆತ್ಮನನ್ನು, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ಉತ್ಸೃಜ – ತ್ಯಜಿಸು, ಭೇದ ಅಜ್ಞಾನಂ – ಭೇದ ಭಾವದ ಅಜ್ಞಾನ
ಸಾರಾಂಶ:
ಶತ್ರು, ಮಿತ್ರ, ಪುತ್ರ ಅಥವಾ ಬಂಧು ಯಾರಾದರೂ ಇರಲಿ—ಅವರೊಂದಿಗೆ ಜಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧ ಜೋಡಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಬೇಡ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಆತ್ಮನನ್ನು ನೋಡಿ, ಭೇದದ ಅಜ್ಞಾನವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 27 ||
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾಃ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೆ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಕಾಮಂ – ಕಾಮ, ಕ್ರೋಧಂ – ಕೋಪ, ಲೋಭಂ – ಲೋಭ, ಮೋಹಂ – ಮೋಹ, ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಆತ್ಮಾನಂ – ಆತ್ಮನನ್ನು, ಪಶ್ಯತಿ – ನೋಡುತ್ತಾನೆ, ಸಃ ಅಹಮ್ – ನಾನು ಅವನು, ಆತ್ಮಜ್ಞಾನ – ಆತ್ಮಜ್ಞಾನ, ವಿಹೀನಾಃ – ಇತರರು, ಮೂಢಾಃ – ಮೂಢರು, ತೇ – ಅವರು, ಪಚ್ಯಂತೇ – ಉರಿಯುತ್ತಾರೆ, ನರಕನಿಗೂಢಾಃ – ನರಕದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದವರು
ಸಾರಾಂಶ:
ಯಾರು ಕಾಮ, ಕ್ರೋಧ, ಲೋಭ, ಮೋಹವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾರೋ ಅವರು ‘ನಾನು ಆತ್ಮ’ ಎಂಬ ಅರಿವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದ ಮೂಢರು ನರಕದಲ್ಲಿ ಪಿಡಿಯುತ್ತಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 28 ||
ಗೇಯಂ ಗೀತಾ-ನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿ-ರೂಪಮಜಸ್ರಮ್ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನ-ಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಗೇಯಂ – ಪಾಠ ಮಾಡಬೇಕು, ಗೀತಾ ನಾಮಸಹಸ್ರಂ – ಗೀತೆಯೂ ನಾಮಸಹಸ್ರವೂ, ಧ್ಯಾಯಂ – ಧ್ಯಾನ ಮಾಡಬೇಕು, ಶ್ರೀಪತಿ ರೂಪಂ – ಶ್ರೀಹರಿಯ ರೂಪವನ್ನು, ಅಜಸ್ರಮ್ – ನಿರಂತರವಾಗಿ, ನೇಯಂ – ನಿಲ್ಲಿಸಬೇಕು, ಸಜ್ಜನ ಸಂಗೇ – ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸು, ದೇಯಂ – ಕೊಡಬೇಕು, ದೀನಜನಾಯ – ದೀನರಿಗೆ, ವಿತ್ತಮ್ – ಹಣ
ಸಾರಾಂಶ:
ಭಗವದ್ಗೀತೆಯೂ ನಾಮಸಹಸ್ರವನ್ನೂ ಪಠಿಸಬೇಕು. ಶ್ರೀಹರಿಯ ರೂಪವನ್ನು ನಿರಂತರ ಧ್ಯಾನಿಸಬೇಕು. ಮನಸ್ಸು ಸದಾ ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ ಇರಬೇಕು. ಹಣವನ್ನು ದೀನರಿಗೆ ದಾನ ಮಾಡಬೇಕು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 29 ||
ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಾಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಸುಖತಃ – ಸುಖದಿಂದ, ಕ್ರಿಯತೇ – ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ಕಾಮಾಭೋಗಃ – ಕಾಮಸುಖ, ಪಶ್ಚಾತ್ – ನಂತರ, ಅಂತ ಶರೀರೇ – ಈ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ರೋಗಃ – ರೋಗಗಳು, ಯದ್ಯಪಿ – ಎಷ್ಟೇ ಆದರೂ, ಲೋಕೇ – ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ, ಮರಣಂ – ಮರಣವೇ, ಶರಣಂ – ಅವಶ್ಯಕತೆ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುತ್ತಿಲ್ಲ, ಪಾಪಾಚರಣಮ್ – ಪಾಪಕರ್ಮ
ಸಾರಾಂಶ:
ಕಾಮಸುಖವನ್ನು ತಕ್ಷಣ ಸುಖವೆಂದು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಬಳಿಕ ದೇಹದಲ್ಲಿ ರೋಗ ಹುಟ್ಟುತ್ತವೆ. ಮರಣವೊಂದು ಸತ್ಯವಾದರೂ, ಪಾಪಕರ್ಮವನ್ನು ಮೂಢನು ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 30 ||
ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಅರ್ಥಂ – ಸಂಪತ್ತು, ಅನರ್ಥಂ – ನಾಶದ ಮೂಲ, ಭಾವಯ – ಚಿಂತಿಸು, ನಿತ್ಯಂ – ಸದಾ, ನಾಸ್ತಿ – ಇಲ್ಲ, ತತಃ – ಅದರಿಂದ, ಸುಖಲೇಶಃ – ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಸುಖ, ಸತ್ಯಮ್ – ಇದು ಸತ್ಯ, ಪುತ್ರಾದಪಿ – ಪುತ್ರನಿಂದಲೂ, ಧನಭಾಜಾಂ – ಶ್ರೀಮಂತರಿಗೆ, ಭೀತಿಃ – ಭಯ, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ಏಷಾ – ಈ, ವಿಹಿತಾ – ವಿಧಿಸಲಾಗಿರುವ, ರೀತಿಃ – ಪ್ರಪಂಚದ ರೂಢಿ
ಸಾರಾಂಶ:
ಸಂಪತ್ತು ನಾಶದ ಮೂಲವಲ್ಲದೆ ಬೇರೆನೂ ಅಲ್ಲ ಎಂದು ನಿತ್ಯವೂ ಭಾವಿಸು. ಅದರಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪವೂ ನಿಜವಾದ ಸುಖವಿಲ್ಲ. ಪುತ್ರನಿಂದಲೂ ಶ್ರೀಮಂತರಿಗೆ ಭಯವಿದೆ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಇದೇ ಜೀವನದ ರೂಢಿಯಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 31 ||
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಮ್ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ – ಉಸಿರಾಟದ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ – ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಹಿಮ್ಸೆ ನಿವಾರಣೆ, ನಿತ್ಯ ಅನಿತ್ಯ – ಶಾಶ್ವತ ಮತ್ತು ಅಶಾಶ್ವತ, ವಿವೇಕ ವಿಚಾರಂ – ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆ ಯಿಂದ ವಿವೇಚನೆ, ಜಾಪ್ಯ ಸಮೇತ – ಜಪದೊಂದಿಗೆ, ಸಮಾಧಿ ವಿಧಾನಂ – ಧ್ಯಾನದ ಕ್ರಮ, ಕುರ್ವ – ಮಾಡು, ಅವಧಾನಂ – ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ, ಮಹದ್ ಅವಧಾನಂ – ಬಹು ದೊಡ್ಡ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಶಾಶ್ವತ ಮತ್ತು ಅಶಾಶ್ವತವನ್ನೆರಗುಡುವ ಬುದ್ಧಿಯ ವಿಚಾರ, ಜಪದೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಧಿ ಈ ಎಲ್ಲವನ್ನು ತುಂಬಾ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 32 ||
ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ-ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ-ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಗುರು ಚರಣಾಂಬುಜ – ಗುರುದೇವರ ಪಾದಪದ್ಮಗಳು, ನಿರ್ಭರ ಭಕ್ತಃ – ಪೂರ್ಣ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ, ಸಂಸಾರಾತ್ – ಈ ಜನ್ಮಚಕ್ರದಿಂದ, ಅಚಿರಾತ್ – ಬೇಗನೆ, ಭವ – ಆಗು, ಮುಕ್ತಃ – ಮುಕ್ತನಾಗಿ, ಸೆಂದ್ರಿಯ – ಇಂದ್ರಿಯಗಳೊಂದಿಗೆ, ಮಾನಸ ನಿಯಮಾತ್ – ಮನಸ್ಸಿನ ನಿಯಮದಿಂದ, ಏವಂ – ಈ ರೀತಿ, ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ – ಕಾಣುವೆ, ನಿಜ ಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಂ – ನಿನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಇರುವ ದೇವರನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:
ಗುರುವಿನ ಪಾದಪದ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಭಕ್ತಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡವನಾಗು. ಇಂದ್ರಿಯ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಿ, ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಸಂಸಾರದಿಂದ ಮುಕ್ತನಾಗು. ಆಗ ನೀನು ನಿನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿರುವ ದೇವರನ್ನು ಕಾಣುವೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 33 ||
ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಃಕೃಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ-ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತ-ಕರಣಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಮೂಢಃ – ಮೂಢನಾದ, ಕಶ್ಚನ – ಯಾರು ಹೋಇರ್ನೋ, ವೈಯಾಕರಣಃ – ವ್ಯಾಕರಣದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದ, ಡುಃಕೃಂಕರಣ – ಡುಕ್ ಮತ್ತು ಕೃ ಕೃತಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನ, ಅಧ್ಯಯನ ಧುರೀಣಃ – ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತಲ್ಲೀನ, ಶ್ರೀಮತ್ ಶಂಕರ – ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯರ, ಭಗವತ್ ಶಿಷ್ಯೈಃ – ಪವಿತ್ರ ಶಿಷ್ಯರಿಂದ, ಬೋಧಿತಃ – ಬೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು, ಆಶೀತ್ – ಆಗಿದ, ಶೋಧಿತಕರಣಃ – ಶುದ್ಧ ಮನಸ್ಸು ಹೊಂದಿದನು
ಸಾರಾಂಶ:
ಒಬ್ಬ ಮೂಢ ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲಿ ‘ಡುಃಕೃಂ’ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತಲ್ಲೀನನಾಗಿದ್ದ. ಆತನಿಗೆ ಶ್ರೀ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯರ ಪವಿತ್ರ ಶಿಷ್ಯರು ಜ್ಞಾನ ಬೋಧನೆ ಮಾಡಿದರು. ಅವನು ಮನಸ್ಸು ಶುದ್ಧವಾಗಿಸಿಕೊಂಡನು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 34 ||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮುಪಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:
ಭಜ – ಭಜನೆ ಮಾಡು, ಗೋವಿಂದಂ – ಗೋವಿಂದನ, ಮೂಢಮತೇ – ಅಜ್ಞಾನಿಯೆ, ನಾಮಸ್ಮರಣಾತ್ – ಭಗವಂತನ ನಾಮವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದನ್ನು, ಅನ್ಯಮ್ ಉಪಾಯಂ – ಬೇರೆ ಮಾರ್ಗ, ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮಃ – ನಾವು ಖಂಡಿತವಲ್ಲ ಎಂಬೆವು, ಭವ ತರಣೇ – ಸಂಸಾರ ಸಾಗರ ದಾಟಲು
ಸಾರಾಂಶ:
ಮೂಢಮತೆಯವನೇ! ಗೋವಿಂದನ ಭಜನೆ ಮಾಡು. ಈ ಸಂಸಾರ ಸಾಗರ ದಾಟಲು ನಾಮಸ್ಮರಣೆಯ ಹೊರತು ಬೇರೆ ಯಾವ ಉಪಾಯವೂ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಮನನ ಮಾಡು.

Leave a Comment

ನಿಮ್ಮ ಮಿಂಚೆ ವಿಳಾಸ ಎಲ್ಲೂ ಪ್ರಕಟವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅತ್ಯಗತ್ಯ ವಿವರಗಳನ್ನು * ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ

Subscribe to our newsletter

Please wait...
Want to be notified when our article is published? Enter your email address and name below to be the first to know.

This will close in 20 seconds

Scroll to Top