
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಂಕರಣೇ ॥ ||1||
ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯಲ್ಲಭಸೇ ನಿಜಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥ ||2||
ನಾರೀಸ್ತನಭರನಾಭಿದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಽಗಾ ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ಮಾಂಸವಸಾದಿವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತ್ಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥ ||3||
ನಲಿನೀದಲಗತಜಲಮತಿತರಲಂ
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥ ||4||
ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುಛ್ಛತಿ ಗೇಹೇ ॥ ||5||
ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಛ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೇಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥ ||6||
ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರುಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥ ||7||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥ ||8||
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥ ||9||
ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೇ ನೀರೇ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೇ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥ ||10||
ಮಾ ಕುರು ಧನಜನಯೌವನಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೇಷಾತ್ ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಂ ॥ ||11||
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥ ||12||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾದುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥ ||13||
ದ್ವಾದಶಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವೈಯಾಕರಣಸ್ಯೇಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥ ||14||
ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರಣಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥ ||15||
ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಶನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥ ||16||
ಅಗ್ರೇ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರೌ ಚುಬುಕ ಸಮರ್ಪಿತಜಾನುಃ ।
ಕರತಲಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥ ||17||
ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭವತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥ ||18||
ಸುರಮಂದಿರತರುಮೂಲನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವಪರಿಗ್ರಹಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥ ||19||
ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥ ||20||
ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರೀಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥ ||21||
ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೇ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೇ ಬಹುದುಸ್ತಾರೇ
ಕೃಪಯಾಪಾರೇ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥ ||22||
ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ ವಿರಚಿತಕಂಠಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ ವಿವರ್ಜಿತಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥ ||23||
ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥ ||24||
ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಞ್ಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥ ||25||
ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ||26||
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೇ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥ ||27||
ಗೇಯಂ ಗೀತಾನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿರೂಪಮಜಸ್ರಂ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥ ||28||
ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥ ||29||
ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥ ||30||
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಂ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥ ||31||
ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥ ||32||
ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಕ್ರಿಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತಕರಣಃ ॥ ||33||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮุปಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥ ||34||
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಂಕರಣೇ ॥ ||1||
ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯಲ್ಲಭಸೇ ನಿಜಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥ ||2||
ನಾರೀಸ್ತನಭರನಾಭಿದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಽಗಾ ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ಮಾಂಸವಸಾದಿವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತ್ಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥ ||3||
ನಲಿನೀದಲಗತಜಲಮತಿತರಲಂ
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥ ||4||
ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುಛ್ಛತಿ ಗೇಹೇ ॥ ||5||
ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಛ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೇಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥ ||6||
ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರುಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥ ||7||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥ ||8||
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥ ||9||
ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೇ ನೀರೇ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೇ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥ ||10||
ಮಾ ಕುರು ಧನಜನಯೌವನಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೇಷಾತ್ ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಂ ॥ ||11||
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥ ||12||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾದುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥ ||13||
ದ್ವಾದಶಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವೈಯಾಕರಣಸ್ಯೇಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥ ||14||
ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರಣಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥ ||15||
ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಶನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥ ||16||
ಅಗ್ರೇ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರೌ ಚುಬುಕ ಸಮರ್ಪಿತಜಾನುಃ ।
ಕರತಲಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥ ||17||
ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭವತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥ ||18||
ಸುರಮಂದಿರತರುಮೂಲನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವಪರಿಗ್ರಹಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥ ||19||
ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥ ||20||
ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರೀಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥ ||21||
ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೇ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೇ ಬಹುದುಸ್ತಾರೇ
ಕೃಪಯಾಪಾರೇ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥ ||22||
ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ ವಿರಚಿತಕಂಠಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ ವಿವರ್ಜಿತಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥ ||23||
ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥ ||24||
ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಞ್ಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥ ||25||
ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ||26||
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೇ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥ ||27||
ಗೇಯಂ ಗೀತಾನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿರೂಪಮಜಸ್ರಂ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥ ||28||
ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥ ||29||
ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥ ||30||
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಂ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥ ||31||
ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥ ||32||
ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಕ್ರಿಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತಕರಣಃ ॥ ||33||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮุปಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥ ||34||
|| ಶ್ಲೋಕಂ 1 ||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಙ್ ಕರಣೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸನ್ನಿಹಿತೇ ಕಾಲೇ
ನ ಹಿ ನ ಹಿ ರಕ್ಷತಿ ಡುಕೃಙ್ ಕರಣೇ ॥
ಭಜ – ಭಜಿಸು, ಗೋವಿಂದಂ – ಗೋವಿಂದನನ್ನು, ಮೂಢಮತೇ – ಮೂಢ ಮನಸ್ಸು ಹೊಂದಿದವನೇ, ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇ – ಆಗುವಾಗ, ಸನ್ನಿಹಿತೇ – ಸಮೀಪವಾಗಿರುವ, ಕಾಲೇ – ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಮರಣಕಾಲ), ಡುಕೃಙ್ ಕರಣೇ – ವ್ಯಾಕರಣ ಶಾಸ್ತ್ರ ಅಧ್ಯಯನ, ನ ಹಿ ನ ಹಿ – ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಅಲ್ಲ, ರಕ್ಷತಿ – ರಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:ಓ ಮೂಢ ಮನಸ್ಸು! ಮರಣ ಸಮೀಪವಾಗುತ್ತಿರುವಾಗ ವ್ಯಾಕರಣದ ಪಾಠಗಳು ರಕ್ಷಿಸವುದಿಲ್ಲ. ಗೋವಿಂದನನ್ನು ಭಜಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 2 ||
ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮ ತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯತ್ ಲಭಸೇ ನಿಜ ಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಮೂಢ ಜಹೀಹಿ ಧನಾಗಮ ತೃಷ್ಣಾಂ
ಕುರು ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ ಮನಸಿ ವಿತೃಷ್ಣಾಂ ।
ಯತ್ ಲಭಸೇ ನಿಜ ಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ
ವಿತ್ತಂ ತೇನ ವಿನೋದಯ ಚಿತ್ತಮ್ ॥
ಮೂಢ – ಮೂಢನೇ, ಜಹೀಹಿ – ತ್ಯಜಿಸು, ಧನಾಗಮ – ಧನ ಸಂಪಾದನೆಯ, ತೃಷ್ಣಾಂ – ಆಸೆ, ಕುರು – ಮಾಡು, ಸದ್ಬುದ್ಧಿಂ – ಒಳ್ಳೆಯ ಬುದ್ಧಿ, ಮನಸಿ – ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ವಿತೃಷ್ಣಾಂ – ಆಸೆ ರಹಿತತೆಯನ್ನು, ಯತ್ – ಏನನ್ನು, ಲಭಸೇ – ನೀನು ಪಡೆಯುತ್ತೀಯೋ, ನಿಜ – ನಿಜವಾದ, ಕರ್ಮೋಪಾತ್ತಂ – ಕರ್ಮಫಲದಿಂದ ದೊರೆಯುವ, ವಿತ್ತಂ – ಸಂಪತ್ತನ್ನು, ತೇನ – ಅದರಿಂದ, ವಿನೋದಯ – ಆನಂದಿಸು, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:ಓ ಮೂಢನೇ! ಧನದ ಆಸೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು. ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡು, ತೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಹೊಂದು. ನಿನ್ನ ಕರ್ಮದಿಂದ ದೊರಕುವಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಸಂತೋಷಪಡಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 3 ||
ನಾರೀಸ್ತನಭರ ನಾಭೀದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಗా ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ ಮಾಂಸವಸಾದಿ ವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ನಾರೀಸ್ತನಭರ ನಾಭೀದೇಶಂ
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಮಾಗా ಮೋಹಾವೇಶಮ್ ।
ಏತನ್ ಮಾಂಸವಸಾದಿ ವಿಕಾರಂ
ಮನಸಿ ವಿಚಿಂತಯ ವಾರಂ ವಾರಮ್ ॥
ನಾರೀ – ಮಹಿಳೆಯ, ಸ್ತನಭರ – स्तನಗಳ ಭಾರ, ನಾಭೀದೇಶಂ – ನಾಭಿಯ ಭಾಗವನ್ನು, ದೃಷ್ಟ್ವಾ – ನೋಡಿದ ನಂತರ, ಮಾಗా – ಹೋಗಬೇಡ, ಮೋಹಾವೇಶಮ್ – ಮೋಹದ ಅಭಿಮಾನದೊಳಗೆ, ಏತತ್ – ಇದು, ಮಾಂಸವಸ – ಮಾಂಸದ, ಆದಿ – ಮೊದಲಾದ, ವಿಕಾರಂ – ಬದಲಾವಣೆ/ವಿಕಾರ, ಮನಸಿ – ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ವಿಚಿಂತಯ – ಚಿಂತಿಸು, ವಾರಂ ವಾರಮ್ – ಪುನಃ ಪುನಃ
ಸಾರಾಂಶ:ಮಹಿಳೆಯ ನಾಭಿ ಮತ್ತು ಸ್ತನಗಳ ದೃಶ್ಯದಿಂದ ಮೋಹಗೊಳ್ಳಬೇಡ. ಇದು ಮಾಂಸದ ಶರೀರ ಮಾತ್ರ. ಇದನ್ನು ಪುನಃ ಪುನಃ ಚಿಂತಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 4 ||
ನಲಿನೀದಲ ಗತಜಲಮತಿತರलं
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯ ಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ನಲಿನೀದಲ ಗತಜಲಮತಿತರलं
ತದ್ವಜ್ಜೀವಿತಮತಿಶಯ ಚಪಲಮ್ ।
ವಿದ್ಧಿ ವ್ಯಾಧ್ಯಭಿಮಾನಗ್ರಸ್ತಂ
ಲೋಕಂ ಶೋಕಹತಂ ಚ ಸಮಸ್ತಮ್ ॥
ನಲಿನೀದಲ – ಕಮಲದ ಎಲೆ, ಗತ – ನಿಂತ, ಜಲಮ್ – ನೀರು, ಅತಿತರಲಮ್ – ತುಂಬಾ ಅಸ್ಥಿರ, ತದ್ವತ್ – ಅದುವಂತೆ, ಜೀವಿತಮ್ – ಜೀವನ, ಅತಿಶಯ – ಬಹಳಷ್ಟು, ಚಪಲಮ್ – ಚಂಚಲ, ವಿದ್ಯಿ – ತಿಳಿದುಕೋ, ವ್ಯಾಧಿ – ರೋಗ, ಅಭಿಮಾನ – ಹೆಮ್ಮೆ, ಗ್ರಸ್ತಂ – ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಲೋಕಂ – ಜಗತ್ತು, ಶೋಕಹತಂ – ದುಃಖದಿಂದ ಪೀಡಿತ, ಸಮಸ್ತಮ್ – ಸಂಪೂರ್ಣ
ಸಾರಾಂಶ:ಕಮಲದ ಎಲೆಯ ಮೇಲಿನ ನೀರಿನಂತೆ ಈ ಜೀವನವೂ ಅಸ್ಥಿರ ಮತ್ತು ಚಪಲ. ಈ ಜಗತ್ತು ದುಃಖ ಮತ್ತು ರೋಗಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದುಕೋ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 5 ||
ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುೃಚ್ಛತಿ ಗೆಹೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಯಾವದ್ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಸಕ್ತಃ
ತಾವನ್ನಿಜಪರಿವಾರೋ ರಕ್ತಃ ।
ಪಶ್ಚಾಜ್ಜೀವತಿ ಜರ್ಜರದೇಹೇ
ವಾರ್ತಾಂ ಕೋಽಪಿ ನ ಪುೃಚ್ಛತಿ ಗೆಹೇ ॥
ಯಾವತ್ – ಯಾರವರೆಗೆ, ವಿತ್ತ – ಹಣ, ಉಪಾರ್ಜನ – ಸಂಪಾದನೆ, ಸಕ್ತಃ – ನಿರತನಾಗಿರುತ್ತಾನೋ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ನಿಜ – ತನ್ನ, ಪರಿವಾರ – ಕುಟುಂಬ, ರಕ್ತಃ – ಮಮತೆಯುಳ್ಳವರು, ಪಶ್ಚಾತ್ – ನಂತರ, ಜೀವತಿ – ಬದುಕಿರುವಾಗ, ಜರ್ಜರದೇಹೇ – ಕುಲುಕಿದ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ವಾರ್ತಾಂ – ವಿಚಾರವನ್ನೂ, ಕೋಽಪಿ – ಯಾರೂ, ನ ಪುೃಚ್ಛತಿ – ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ, ಗೆಹೇ – ಮನೆದಲ್ಲಿ
ಸಾರಾಂಶ:ಮನುಷ್ಯ ಹಣ ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತಿರುವ ತನಕ ಕುಟುಂಬದವರು ಸ्नेಹ ತೋರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದೇಹ ಹಳೆಯಾದ ನಂತರ ಯಾರೂ ಅವನ ವಿಚಾರವನ್ನೂ ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 6 ||
ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಾಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಚ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೆಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಯಾವತ್ಪವನೋ ನಿವಾಸತಿ ದೇಹೇ
ತಾವತ್ಪೃಚ್ಛತಿ ಕುಶಲಂ ಗೆಹೇ ।
ಗತವತಿ ವಾಯೌ ದೇಹಾಪಾಯೇ
ಭಾರ್ಯಾ ಬಿಭ್ಯತಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ ॥
ಯಾವತ್ – ಎಲ್ಲವರೆಗೆ, ಪವನಃ – ಉಸಿರಾಟ, ನಿವಾಸತಿ – ವಾಸವಾಗಿರುತ್ತದೋ, ದೇಹೇ – ದೇಹದಲ್ಲಿ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ಪೃಚ್ಛತಿ – ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಕುಶಲಂ – ಕ್ಷೇಮ, ಗೆಹೇ – ಮನೆಯಲ್ಲಿ, ಗತವತಿ – ಹೋದ ಬಳಿಕ, ವಾಯೌ – ಉಸಿರು, ದೇಹಾಪಾಯೇ – ದೇಹದಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಿದ ಬಳಿಕ, ಭಾರ್ಯಾ – ಪತ್ನಿ, ಬಿಭ್ಯತಿ – ಭಯಪಡುತ್ತಾಳೆ, ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಯೇ – ಆ ಶವ ದೇಹವನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:ಉಸಿರು ದೇಹದಲ್ಲಿ ಇರುವವರೆಗೆ ಮನೆಯವರು ಅವನ ಕ್ಷೇಮ ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದೇಹ ನಿರ್ಜೀವವಾದಾಗ ಪತ್ನಿಯೇ ಅವನುಳಿದ ಶವವನ್ನು ನೋಡುವುದಕ್ಕೂ ಭಯಪಡುತ್ತಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 7 ||
ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಬಾಲಸ್ತಾವತ್ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ
ತರಣಸ್ತಾವತ್ತರಣೀಸಕ್ತಃ ।
ವೃದ್ಧಸ್ತಾವಚ್ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ
ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕೋಽಪಿ ನ ಸಕ್ತಃ ॥
ಬಾಲಃ – ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ, ತಾವತ್ – ಅಷ್ಟರವರೆಗೆ, ಕ್ರೀಡಾಸಕ್ತಃ – ಆಟಗಳಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ, ತರಣಃ – ಯೌವನದಲ್ಲಿ, ತರಣೀಸಕ್ತಃ – ಹೆಂಗಸಿನಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ, ವೃದ್ಧಃ – ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲಿ, ಚಿಂತಾಸಕ್ತಃ – ಚಿಂತೆಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದ, ಪರಮೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ, ಕಃ ಅಪಿ – ಯಾರೂ, ನ ಸಕ್ತಃ – ಆಸಕ್ತರಾಗಿಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ ಆಟದಲ್ಲಿ, ಯೌವನದಲ್ಲಿ ಹೆಂಗಸಿನಲ್ಲಿ, ವೃದ್ಧಾಪ್ಯದಲ್ಲಿ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಮನುಷ್ಯ, ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತನಾಗುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 8 ||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಕಸ್ತೇ ಪುತ್ರಃ
ಸಂಸಾರೋಽಯಮತೀವ ವಿಚಿತ್ರಃ ।
ಕಸ್ಯ ತ್ವಂ ಕಃ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ತತ್ತ್ವಂ ಚಿಂತಯ ತದಿಹ ಭ್ರಾತಃ ॥
ಕಾ – ಯಾರು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಕಾಂತಾ – ಪ್ರಿಯತಮೆ, ಕಃ – ಯಾರು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಪುತ್ರಃ – ಪುತ್ರನು, ಅಯಂ ಸಂಸಾರಃ – ಈ ಸಂಸಾರ, ಅತೀವ – ಬಹಳ, ವಿಚಿತ್ರಃ – ವಿಚಿತ್ರ, ಕಸ್ಯ – ಯಾರಿಗೆ, ತ್ವಂ – ನೀನು, ಕಃ – ಯಾರು, ಕುತಃ – ಎತ್ತಿಂದ ಬಂದೆ, ಆಯಾತಃ – ಬಂದಿರುವೆ, ತತ್ತ್ವಂ – ನಿಜವಾದ ಸತ್ಯ, ಚಿಂತಯ – ಚಿಂತಿಸು, ತದಿಹ – ಇಲ್ಲಿ, ಭ್ರಾತಃ – ಸಹೋದರನೇ
ಸಾರಾಂಶ:ಈ ಸಂಸಾರ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿದೆ. ನಿನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆ ಯಾರು? ಪುತ್ರನು ಯಾರು? ನೀನು ಯಾರಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದಿ? ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದೆ? ಈ ನಿಜವನ್ನು ಚಿಂತಿಸು ಓ ಸಹೋದರ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 9 ||
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ
ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವೇ ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಮ್ ।
ನಿರ್ಮೋಹತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ
ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವೇ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ ॥
ಸತ್ಸಂಗತ್ವೇ – ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ, ನಿಸ್ಸಂಗತ್ವಂ – ಅನಾಸಕ್ತತೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ, ನಿರ್ಮೋಹತ್ವಂ – ಮೋಹರಹಿತತೆ, ನಿಶ್ಚಲತತ್ತ್ವಂ – ಸ್ಥಿರ ಜ್ಞಾನ, ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಃ – ಬದುಕುಳಿದ ಮುಕ್ತಿ
ಸಾರಾಂಶ:ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗದಿಂದ ಅನಾಸಕ್ತತೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ, ಅದರಿಂದ ಮೋಹವಿಲ್ಲದ ಮನಸ್ಸು, ನಂತರ ಸ್ಥಿರ ಜ್ಞಾನ, ಕೊನೆಗೆ ಬದುಕಲ್ಲಿಯೇ ಮುಕ್ತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿ ಆಗುತ್ತದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 10 ||
ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೆ ನೀರೆ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೆ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ವಯಸಿ ಗತೇ ಕಃ ಕಾಮವಿಕಾರಃ
ಶುಷ್ಕೆ ನೀರೆ ಕಃ ಕಾಸಾರಃ ।
ಕ್ಷೀಣೆ ವಿತ್ತೇ ಕಃ ಪರಿವಾರಃ
ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಕಃ ಸಂಸಾರಃ ॥
ವಯಸಿ ಗತೇ – ವಯಸ್ಸಾದ ಬಳಿಕ, ಕಃ – ಏನು, ಕಾಮವಿಕಾರಃ – ಕಾಮದ ವಿಕಾರ, ಶುಷ್ಕೆ ನೀರೆ – ಬತ್ತಿದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ, ಕಃ ಕಾಸಾರಃ – ಏನು ಸರೋವರ, ಕ್ಷೀಣೆ ವಿತ್ತೇ – ಹಣ ಕುಂದಿದಾಗ, ಕಃ ಪರಿವಾರಃ – ಯಾರೊಂದಿಗೆ ಬಂಧುಗಳು, ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತ್ವೇ – ತತ್ತ್ವ ತಿಳಿದಾಗ, ಕಃ ಸಂಸಾರಃ – ಸಂಸಾರವೇನು
ಸಾರಾಂಶ:ವಯಸ್ಸಾದ ಬಳಿಕ ಕಾಮವಿಕಾರ ಇರಲಾರದು. ಬತ್ತಿದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಸರೋವರವಿಲ್ಲ. ಹಣವಿಲ್ಲದವನು ಸಂಬಂಧಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಇಲ್ಲ. ತತ್ತ್ವ ತಿಳಿದವನು ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ ತೋಚುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 11 ||
ಮಾ ಕುರು ಧನ-ಜನ-ಯೌವನ-ಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೆಷಾತ್ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಮಾ ಕುರು ಧನ-ಜನ-ಯೌವನ-ಗರ್ವಂ
ಹರತಿ ನಿಮೆಷಾತ್ಕಾಲಃ ಸರ್ವಮ್ ।
ಮಾಯಾಮಯಮಿದಮಖಿಲಂ ಹಿತ್ವಾ
ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ ವಿಧಾನಮ್ ॥
ಮಾ ಕುರು – ಮಾಡಬೇಡ, ಧನ-ಜನ-ಯೌವನ-ಗರ್ವಂ – ಧನ, ಬಂಧು, ಯೌವನದ ಅಹಂಕಾರ, ನಿಮೆಷಾತ್ – ಕಣ್ಸೆರೆಯಲೂ, ಕಾಲಃ – ಕಾಲಚಕ್ರ, ಹರತಿ – ತೆಗೆದುಹಾಕುತ್ತದೆ, ಸರ್ವಮ್ – ಎಲ್ಲವನ್ನೂ, ಮಾಯಾಮಯಮ್ – ಭ್ರಮೆಯಿಂದ ಕೂಡಿರುವ, ಅಖಿಲಮ್ – ಎಲ್ಲವನ್ನೂ, ಹಿತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಬ್ರಹ್ಮಪದಂ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಸ್ಥಿತಿ, ತ್ವಂ ಪ್ರವಿಶ – ನೀನು ಪ್ರವೇಶಿಸು, ವಿಧಾನಮ್ – ಯುಕ್ತಿಯಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:ಧನ, ಬಂಧುಗಳು ಮತ್ತು ಯೌವನದ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಬೇಡ. ಕಾಲ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲೇ ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ಭ್ರಮೆಯ ಸಮಸ್ತವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿ ನೀನು ಬ್ರಹ್ಮಪದವನ್ನು ಸೇರುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಅನುಸರಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 12 ||
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ
ಶಿಶಿರವಸಂತೌ ಪುನರಾಯಾತಃ ।
ಕಾಲಃ ಕ್ರೀಡತಿ ಗಚ್ಛತ್ಯಾಯುಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾವಾಯುಃ ॥
ದಿನಯಾಮಿನ್ಯೌ – ದಿನ ಮತ್ತು ರಾತ್ರಿಗಳು, ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಃ – ಸಂಜೆ ಬೆಳಗ್ಗೆ, ಶಿಶಿರ ವಸಂತೌ – ಚಳಿಗಾಲ ಮತ್ತು ವಸಂತಕಾಲ, ಪುನಃ ಆಯಾತಃ – ಮತ್ತೆ ಬರುತ್ತವೆ, ಕಾಲಃ – ಕಾಲ, ಕ್ರೀಡತಿ – ಆಟವಾಡುತ್ತಾನೆ, ಗಚ್ಛತಿ – ಹೋಗುತ್ತಾನೆ, ಆಯುಃ – ಆಯುಷ್ಯ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾ-ವಾಯುಃ – ಆಸೆಯ ವಾಯು
ಸಾರಾಂಶ:ದಿನ-ರಾತ್ರಿ, ಚಳಿ-ವಸಂತ ಕಾಲಗಳು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಬರುತ್ತವೆ. ಕಾಲಚಕ್ರ ಆಟವಾಡುತ್ತಾ ಜೀವನನ್ನು ನಶಿಪಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಮನುಷ್ಯನ ಆಸೆಗಳು ಎಂದೂ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 13 ||
ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾತುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಕಾ ತೇ ಕಾಂತಾ ಧನಗತಚಿಂತಾ
ವಾತುಲ ಕಿಂ ತವ ನಾಸ್ತಿ ನಿಯಂತಾ ।
ತ್ರಿಜಗತಿ ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿರೇಕಾ
ಭವತಿ ಭವಾರ್ಣವತರಣೇ ನೌಕಾ ॥
ಕಾ – ಏನು, ತೇ – ನಿನಗೆ, ಕಾಂತಾ – ಪ್ರಿಯತಮೆ, ಧನಗತ ಚಿಂತಾ – ಹಣದ ವಿಚಾರ, ವಾತುಲ – ಮೂಢವನೇ, ಕಿಂ – ಏನು, ತವ – ನಿನಗೆ, ನಾಸ್ತಿ – ಇಲ್ಲವೆ, ನಿಯಂತಾ – ನಿಯಂತ್ರಕ, ತ್ರಿಜಗತಿ – ಮೂವರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ, ಸಜ್ಜನಸಂಗತಿ – ಸತ್ಪುರುಷರ ಸಂಗ, ಏಕಾ – ಒಂದು, ನೌಕಾ – ದೋಣಿ, ಭವಾರ್ಣವ – ಸಂಸಾರ ಸಮುದ್ರ, ತರಣೇ – ದಾಟಲು
ಸಾರಾಂಶ:ನಿನ್ನಿಗೆ ಆಕೆ ಯಾರು? ಹಣದ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ನೀನು ಏಕೆ ತೊಡಗಿದ್ದಿ? ನೀನು ನಿಯಂತ್ರಣವಿಲ್ಲದವನಾಗಿದ್ದೀಯಾ? ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗವು ಮಾತ್ರ ಸಂಸಾರದ ಸಮುದ್ರ ದಾಟಲು ನಿಜವಾದ ದೋಣಿಯಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 14 ||
ದ್ವಾದಶ ಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವ್ಯಾಕರಣಸ್ಯೈಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ದ್ವಾದಶ ಮಂಜರಿಕಾಭಿರಶೇಷಃ
ಕಥಿತೋ ವ್ಯಾಕರಣಸ್ಯೈಷಃ ।
ಉಪದೇಶೋಽಭೂದ್ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣೈಃ
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ ಭಗವಚ್ಛರಣೈಃ ॥
ದ್ವಾದಶ – ಹನ್ನೆರಡು, ಮಂಜರಿಕಾಭಿಃ – ಹೂಮಾಲೆಗಳಿಂದ (ಪದ್ಯಗಳಿಂದ), ಅಶೇಷಃ – ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ, ಕಥಿತಃ – ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ, ವ್ಯಾಕರಣಸ್ಯ – ವ್ಯಾಕರಣ ಶಾಸ್ತ್ರದ, ಎಷಃ – ಈ (ಗ್ರಂಥ), ಉಪದೇಶಃ – ಉಪದೇಶ, ಅಭೂತ್ – ಆಗಿದೆ, ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣೈಃ – ವಿದ್ಯಾ ನಿಪುಣರಿಂದ, ಶ್ರೀಮತ್ ಶಂಕರ – ಪೂಜ್ಯ ಶಂಕರರಿಂದ, ಭಗವತ್ ಶರಣೈಃ – ಭಗವಂತನ ಶಿಷ್ಯರಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:ಈ ಗ್ರಂಥವು ಹನ್ನೆರಡು ಶ್ಲೋಕಗಳ ಮೂಲಕ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವ್ಯಾಕರಣದ ತಾತ್ಪರ್ಯವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಪವಿತ್ರ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯ ಭಗವತ್ಪಾದರು ಮತ್ತು ಅವರ ವಿದ್ಯಾವಂತರಾದ ಶಿಷ್ಯರು ಉಪದೇಶಿಸಿದ್ದಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 15 ||
ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರನಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಜಟಿಲೋ ಮುಂಡೀ ಲುಛಿತಕೇಶಃ
ಕಾಷಾಯಾಂಬರ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ।
ಪಶ್ಯನ್ನಪಿ ಚ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಮೂಢಃ
ಉದರನಿಮಿತ್ತಂ ಬಹುಕೃತವೇಷಃ ॥
ಜಟಿಲಃ – ಜಟೆಗಳವನು, ಮುಂಡೀ – ತಲೆಗಡೆದವನು, ಲುಛಿತಕೇಶಃ – ಕೂದಲು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹರಿತವನು, ಕಾಷಾಯಾಂಬರ – ಕಾಷಾಯವಸ್ತ್ರ ಧಾರಣೆ, ಬಹು ಕೃತವೇಷಃ – ಬಹುಮುಖ ವೇಷಧಾರಿ, ಪಶ್ಯನ್ ಅಪಿ – ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರೂ ಸಹ, ನ ಪಶ್ಯತಿ – ಅರಿಯುವುದಿಲ್ಲ, ಮೂಢಃ – ಮೂಢನು, ಉದರನಿಮಿತ್ತಂ – ಹೊಟ್ಟೆಗಾಗಿ, ಬಹು ಕೃತವೇಷಃ – ನಾನಾ ವೇಷ ತೊಡಗಿರುವನು
ಸಾರಾಂಶ:ಜಟಾ ತಲೆಗೆ, ತಲೆಗಡಿದು, ಕಾಷಾಯ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನಾನಾ ತಾನಾದಂತೆ ಕಾಣುವವನು, ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರೂ ಕೂಡ ಸತ್ಯವನ್ನು ಅರಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ನಾಟಕದ ಹಿಂದಿರುವ ಕಾರಣ ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡಿ ಮಾತ್ರ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 16 ||
ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಂತಿನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಅಂಗಂ ಗಲಿತಂ ಪಲಿತಂ ಮುಂಡಂ
ದಂತಿನವಿಹೀನಂ ಜಾತಂ ತುಂಡಮ್ ।
ವೃದ್ಧೋ ಯಾತಿ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದಂಡಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಂಡಮ್ ॥
ಅಂಗಂ – ಅಂಗಗಳು, ಗಲಿತಂ – ದುರ್ಬಲವಾಗಿವೆ, ಪಲಿತಂ – ಬಿಳಿದಿದೆ, ಮುಂಡಂ – ತಲೆ ಕಳೆದುಹೋಗಿದೆ, ದಂತಿನ – ಹಲ್ಲುಗಳು, ವಿಹೀನಂ – ಇಲ್ಲದ, ಜಾತಂ – ಆಗಿರುವ, ತುಂಡಮ್ – ಬಾಯಿಯ ನಾಮರೂಪ, ವೃದ್ಧಃ – ವೃದ್ಧನು, ಯಾತಿ – ನಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾನೆ, ಗೃಹೀತ್ವಾ – ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು, ದಂಡಂ – ಕಂಬ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾಪಂಡಮ್ – ಆಸೆಗಳ ಪಿಂಡ
ಸಾರಾಂಶ:ಅಂಗಗಳು ದುರ್ಬಲ, ಕೂದಲು ಬಿಳುಪಾಗಿದ್ದು, ಹಲ್ಲುಗಳಿಲ್ಲದ ತುತ್ತುಬಾಯಿಯಾದ ವೃದ್ಧನು ಕಂಬ ಹಿಡಿದು ನಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಆದರೂ, ತನ್ನ ಆಸೆಗಳನ್ನು ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 17 ||
ಅಗ್ರೆ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರಿೌ ಚುಬುಕ-ಸಮರ್ಪಿತ-ಜಾನುಃ ।
ಕರತಲ-ಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಅಗ್ರೆ ವಹ್ನಿಃ ಪೃಷ್ಠೇ ಭಾನುಃ
ರಾತ್ರಿೌ ಚುಬುಕ-ಸಮರ್ಪಿತ-ಜಾನುಃ ।
ಕರತಲ-ಭಿಕ್ಷಸ್ತರುತಲವಾಸಃ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತ್ಯಾಶಾಪಾಶಃ ॥
ಅಗ್ರೆ – ಮುಂದೆ, ವಹ್ನಿಃ – ಬೆಂಕಿ, ಪೃಷ್ಠೇ – ಹಿಂದೆ, ಭಾನುಃ – ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳು, ರಾತ್ರೌ – ರಾತ್ರಿ, ಚುಬುಕಸಮರ್ಪಿತ – ಢಕ್ಕನಿಗೆ ತಾಗಿರುವ, ಜಾನುಃ – ಮೊಣಕಾಲು, ಕರತಲ – ಕೈಯಲ್ಲಿ, ಭಿಕ್ಷಾ – ಭಿಕ್ಷೆ, ತರುತಲವಾಸಃ – ಮರದಡಿ ವಾಸ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ, ಆಶಾಪಾಶಃ – ಆಸೆಗಳ ಬಂಧನ
ಸಾರಾಂಶ:ಮುಂದೆ ಬೆಂಕಿ, ಹಿಂದೆ ಸೂರ್ಯನ ತಾಪ, ರಾತ್ರಿ ಮೊಣಕಾಲುಮುಖದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ತಂಗುವು, ಕೈಯಲ್ಲಿ ಭಿಕ್ಷೆ, ಮರದಡಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸ—ಆದರೂ ಆತನು ತನ್ನ ಆಸೆಗಳ ಬಂಧನವನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 18 ||
ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತ-ಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭಜತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಕುರುತೇ ಗಂಗಾಸಾಗರಗಮನಂ
ವ್ರತ-ಪರಿಪಾಲನಮಥವಾ ದಾನಮ್ ।
ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ ಸರ್ವಮತೇನ
ಭಜತಿ ನ ಮುಕ್ತಿಂ ಜನ್ಮಶತೇನ ॥
ಕುರುತೇ – ಮಾಡುತ್ತಾನೆ, ಗಂಗಾ ಸಾಗರಗಮನಂ – ಗಂಗಾಸಾಗರ ಪ್ರಯಾಣ, ವ್ರತ-ಪರಿಪಾಲನಂ – ವ್ರತಗಳ ಪಾಲನೆ, ಅಥವಾ – ಅಥವಾ, ದಾನಂ – ದಾನ, ಜ್ಞಾನವಿಹೀನಃ – ಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದವನು, ಸರ್ವಮತೇನ – ಎಲ್ಲ ಮತಗಳ ಪ್ರಕಾರವೂ, ನ ಭಜತಿ – ಪಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ, ಮುಕ್ತಿಂ – ಮುಕ್ತಿ, ಜನ್ಮ ಶತೇನ – ನೂರಾರು ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲೂ
ಸಾರಾಂಶ:ಗಂಗಾಸಾಗರ ಯಾತ್ರೆ ಮಾಡಲಿ, ವ್ರತಗಳನು ಪಾಲಿಸಲಿ ಅಥವಾ ದಾನ ಮಾಡಲಿ—ಆದರೂ ಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದವನು ನೂರಾರು ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಮೋಕ್ಷ ಪಡೆಯಲಾರನು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 19 ||
ಸುರಮಂದಿರ-ತರುಮೂಲ-ನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವ-ಪರಿಗ್ರಹ-ಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಸುರಮಂದಿರ-ತರುಮೂಲ-ನಿವಾಸಃ
ಶಯ್ಯಾ ಭೂತಲಮಜಿನಂ ವಾಸಃ ।
ಸರ್ವ-ಪರಿಗ್ರಹ-ಭೋಗತ್ಯಾಗಃ
ಕಸ್ಯ ಸುಖಂ ನ ಕರೋತಿ ವಿರಾಗಃ ॥
ಸುರಮಂದಿರ – ದೇವಸ್ಥಾನ, ತರುಮೂಲ – ಮರದ ಛಾಯೆ, ನಿವಾಸಃ – ವಾಸ, ಶಯ್ಯಾ – ಹಾಸಿಗೆ, ಭೂತಲಂ – ನೆಲ, ಅಜಿನಂ – ಕರುಬುಗೆ, ವಾಸಃ – ವಸ್ತ್ರ, ಸರ್ವಪರಿಗ್ರಹಭೋಗ – ಆಸ್ತಿಯ ಭೋಗ, ತ್ಯಾಗಃ – ತ್ಯಾಗ, ಕಸ್ಯ – ಯಾರಿಗೆ, ಸುಖಂ – ಸಂತೋಷ, ನ ಕರೋತಿ – ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ, ವಿರಾಗಃ – ವೈರಾಗ್ಯ
ಸಾರಾಂಶ:ದೇವಾಲಯವೋ ಮರದಡಿಯೋಲಿ ವಾಸ, ನೆಲವನ್ನೇ ಹಾಸಿಗೆಯಾಗಿ, ಚರ್ಮವಸ್ತ್ರವನ್ನೇ ಬಟ್ಟೆಯಾಗಿ, ಸಂಪತ್ತೆಲ್ಲವನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿದ ವೈರಾಗ್ಯ ಯಾವ ಮನುಷ್ಯನಿಗೂ ಸುಖವನ್ನೇ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 20 ||
ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಯೋಗರತೋ ವಾ ಭೋಗರತೋ ವಾ
ಸಂಗರತೋ ವಾ ಸಂಗವಿಹೀನಃ ।
ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ರಮತೇ ಚಿತ್ತಂ
ನಂದತಿ ನಂದತಿ ನಂದತ್ಯೇವ ॥
ಯೋಗರತಃ – ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ಭೋಗರತಃ – ಇಂದ್ರಿಯ ಸుఖಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ಸಂಗರತಃ – ಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನಾಗಿರಲಿ, ವಾ – ಅಥವಾ, ಸಂಗವಿಹೀನಃ – ಸಂಗರಹಿತನಾಗಿರಲಿ, ಯಸ್ಯ – ಯಾರ ಚಿತ್ತ, ಬ್ರಹ್ಮಣಿ – ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ, ರಮತೇ – ಆಸಕ್ತವಾಗಿದೆ, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸು, ನಂದತಿ – ಆನುಂದಿಸುತ್ತಾನೆ, ನಂದತ್ಯೇವ – ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಆನಂದಿಸುತ್ತಾನೆ
ಸಾರಾಂಶ:ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರಲಿ, ಭೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರಲಿ, ಸಂಗದೊಳಗಿರಲಿ ಅಥವಾ ಸಂಗವಿಲ್ಲದವನಾಗಿರಲಿ—ಯಾರ ಮನಸ್ಸು ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುತ್ತದೋ, ಅವನು ಸದಾ ಆನಂದಿಸುತ್ತಾನೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 21 ||
ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ-ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರಿಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಭಗವದ್ಗೀತಾ ಕಿಂಚಿತಧೀತಾ
ಗಂಗಾಜಲ-ಲವಕಣಿಕಾ ಪೀತಾ ।
ಸಕೃದಪಿ ಯೇನ ಮುರಾರಿಸಮರ್ಚಾ
ಕ್ರಿಯತೇ ತಸ್ಯ ಯಮೇನ ನ ಚರ್ಚಾ ॥
ಭಗವದ್ಗೀತಾ – ಭಗವದ್ಗೀತೆಯನ್ನು, ಕಿಂಚಿತ್ – ಸ್ವಲ್ಪ, ಅಧೀತಾ – ಓದಿದವನು, ಗಂಗಾಜಲ – ಗಂಗಾಜಲ, ಲವಕಣಿಕಾ – ಒಂದು ಹನಿ, ಪೀತಾ – ಕುಡಿಯುವುದು, ಸಕೃತ್ ಅಪಿ – ಒಂದು ಸಲವಾದರೂ, ಯೇನ – ಯಾರಿಂದ, ಮುರಾರಿ ಸಮರ್ಚಾ – ವಿಷ್ಣುವಿನ (ಮುರಾರಿ) ಪೂಜೆ, ಕ್ರಿಯತೇ – ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ತಸ್ಯ – ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ, ಯಮೇನ – ಯಮಧರ್ಮನಿಂದ, ನ ಚರ್ಚಾ – ಯಾವುದೇ ವಿಚಾರಣೆ ಇಲ್ಲ
ಸಾರಾಂಶ:ಸ್ವಲ್ಪವಾದರೂ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯನ್ನು ಓದಿದವನು, ಒಂದು ಹನಿ ಗಂಗಾಜಲವನ್ನು ಕುಡಿದವನು ಮತ್ತು ಒಂದು ಸಲವಾದರೂ ಮುರಾರಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದವನು ಯಮಧರ್ಮನ ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಒಳಪಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 22 ||
ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೆ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೆ ಬಹುದುಸ್ತಾರೆ
ಕೃಪಯಾಪಾರೆ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಪುನರಪಿ ಜನನಂ ಪುನರಪಿ ಮರಣಂ
ಪುನರಪಿ ಜನನೀಜಠರೆ ಶಯನಮ್ ।
ಇಹ ಸಂಸಾರೆ ಬಹುದುಸ್ತಾರೆ
ಕೃಪಯಾಪಾರೆ ಪಾಹಿ ಮುರಾರೇ ॥
ಪುನಃ ಜನನಂ – ಪುನಃ ಜನನ, ಪುನಃ ಮರಣಂ – ಪುನಃ ಮರಣ, ಪುನಃ ಜನನೀ ಜಠರೇ – ತಾಯಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಶಯನಮ್ – ಮಲಗುವುದು, ಇಹ – ಈ, ಸಂಸಾರೇ – ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ, ಬಹು ದುಸ್ತಾರೇ – ತುಂಬಾ ದಾಟಲು ಕಠಿಣ, ಕೃಪಯಾ – ದಯೆಯಿಂದ, ಅಪಾರೆ – ಅಪಾರವಾದವನು, ಪಾಹಿ – ರಕ್ಷಿಸು, ಮುರಾರೇ – ವಿಷ್ಣುವೆ
ಸಾರಾಂಶ:ಈ ಸಂಸಾರ ಸಾಗರವು ದಾಟಲು ತುಂಬಾ ಕಷ್ಟದದ್ದು. ಪುನಃ ಪುನಃ ಜನನ ಮತ್ತು ಮರಣಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತೇವೆ. ಅದರಿಂದ, ದಯಾಮಯ ಮೂರಾರಿ! ದಯವಿಟ್ಟು ನನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 23 ||
ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ-ವಿರಚಿತ-ಕಂಥಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ-ವಿವರ್ಜಿತ-ಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತ-ಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ರಥ್ಯಾಚರ್ಪಟ-ವಿರಚಿತ-ಕಂಥಃ
ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯ-ವಿವರ್ಜಿತ-ಪಂಥಃ ।
ಯೋಗೀ ಯೋಗನಿಯೋಜಿತ-ಚಿತ್ತಃ
ರಮತೇ ಬಾಲೋನ್ಮತ್ತವದೇವ ॥
ರಥ್ಯಾ – ರಸ್ತೆಯ, ಚರ್ಪಟ – ಚಿಂದಿ, ವಿರಚಿತ – ನಿರ್ಮಿತ, ಕಂಥಃ – ಬಟ್ಟೆ, ಪುಣ್ಯ-ಅಪುಣ್ಯ – ಪunya, ಪಾಪ, ವಿವರ್ಜಿತ – ತ್ಯಜಿಸಿದ, ಪಂಥಃ – ಮಾರ್ಗ, ಯೋಗೀ – ಯೋಗಿ, ಯೋಗ ನಿಯೋಜಿತ – ಯೋಗದಲ್ಲಿ ನಿರತನಾದ, ಚಿತ್ತಃ – ಮನಸ್ಸು, ರಮತೇ – ಆಸಕ್ತನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ, ಬಾಲ – ಮಗುವಿನಂತೆ, ಉನ್ಮತ್ತ ವತ್ – ಹುಚ್ಚನಂತೆ, ಎವ – ನಿಜವಾಗಿಯೂ
ಸಾರಾಂಶ:ಯೋಗಿಯು ರಸ್ತೆ ಚಿಂದಿಗಳಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಬಟ್ಟೆ ಧರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ಪುಣ್ಯ–ಪಾಪಗಳ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ, ಯೋಗದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ, ಮಗುವಿನಂತೆ ಅಥವಾ ಹುಚ್ಚನಂತೆ ಆನಂದದಿಂದ ತಿರುಗಾಡುತ್ತಾನೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 24 ||
ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಕಸ್ತ್ವಂ ಕೋಽಹಂ ಕುತ ಆಯಾತಃ
ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ ಕೋ ಮೇ ತಾತಃ ।
ಇತಿ ಪರಿಭಾವಯ ಸರ್ವಮಸಾರಂ
ವಿಶ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಚಾರಮ್ ॥
ಕಃ ತ್ವಂ – ನೀನು ಯಾರು, ಕಃ ಅಹಂ – ನಾನು ಯಾರು, ಕುತಃ ಆಯಾತಃ – ಎಲ್ಲಿ ಬಂದೆ, ಕಾ ಮೇ ಜನನೀ – ನನ್ನ ತಾಯಿ ಯಾರು, ಕಃ ಮೇ ತಾತಃ – ನನ್ನ ತಂದೆ ಯಾರು, ಇತಿ – ಈ ರೀತಿ, ಪರಿಭಾವಯ – ಚಿಂತಿಸು, ಸರ್ವಮ್ – ಎಲ್ಲವೂ, ಅಸಾರಮ್ – ನಿಷ್ಫಲ, ವಿಶ್ವಮ್ – ಜಗತ್ತು, ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಸ್ವಪ್ನ ವಿಚಾರಮ್ – ಕನಸು ಎಂದು ತಿಳಿ
ಸಾರಾಂಶ:ನಾನು ಯಾರು? ನೀನು ಯಾರು? ನಿನಗೆ ತಾಯಿ ಯಾರು, ತಂದೆ ಯಾರು ಎಂಬುದನ್ನು ಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸು. ಈ ಜಗತ್ತು ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕವಾಗಿದ್ದು, ಕನಸಿನಂತೆ ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 25 ||
ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಂಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ತ್ವಯಿ ಮಯಿ ಚಾನ್ಯತ್ರೈಕೋ ವಿಷ್ಣುಃ
ವ್ಯರ್ಥಂ ಕುಪ್ಯಸಿ ಮಯ್ಯಸಹಿಷ್ಣುಃ ।
ಭವ ಸಮಚಿತ್ತಃ ಸರ್ವತ್ರ ತ್ವಂ
ವಾಂಛಸ್ಯಚಿರಾದ್ಯದಿ ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ ॥
ತ್ವಯಿ – ನಿನ್ನಲ್ಲಿ, ಮಯಿ – ನನ್ನಲ್ಲಿ, ಚ – ಮತ್ತು, ಅನ್ಯತ್ರ – ಇತರರಲ್ಲಿಯೂ, ಏಕಃ – ಒಂದೇ, ವಿಷ್ಣುಃ – ಭಗವಂತ, ವ್ಯರ್ಥಂ – ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ, ಕುಪ್ಯಸಿ – ಕೋಪಗೊಳ್ಳುತ್ತೀ, ಮಯ್ಯ ಅಸಹಿಷ್ಣುಃ – ನನ್ನ ಮೇಲೆ ತಾಳ್ಮೆಯಿಲ್ಲ, ಭವ – ಆಗು, ಸಮಚಿತ್ತಃ – ಸಮಬುದ್ಧಿಯುಳ್ಳವನು, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ತ್ವಂ – ನೀನು, ವಾಂಛಸಿ – ಬಯಸುತ್ತೀ, ಚಿರಾತ್ – ಶೀಘ್ರ, ಯದಿ – ಆದರೆ, ವಿಷ್ಣುತ್ವಮ್ – ವಿಷ್ಣುವನ್ನು (ಪರಮಪದವನ್ನು)
ಸಾರಾಂಶ:ನನ್ನಲ್ಲೂ, ನಿನ್ನಲ್ಲೂ, ಎಲ್ಲರಲ್ಲೂ ಒಬ್ಬನೇ ವಿಷ್ಣುವಿದೆ. ಆದರೂ ನೀನು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಕೋಪಗೊಂಡು ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ದುಕ್ಕಿಸುತ್ತಿರುವೆ. ಎಲ್ಲರ ಮೇಲೂ ಸಮಬುದ್ಧಿಯುಳ್ಳವನಾದರೆ ನೀನು ಪರಮಪದವನ್ನು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಪಡೆಯುತ್ತೀಯೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 26 ||
ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಶತ್ರೌ ಮಿತ್ರೇ ಪುತ್ರೇ ಬಂಧೌ
ಮಾ ಕುರು ಯತ್ನಂ ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪಶ್ಯಾತ್ಮಾನಂ
ಸರ್ವತ್ರೋತ್ಸೃಜ ಭೇದಾಜ್ಞಾನಮ್ ॥
ಶತ್ರೌ – ಶತ್ರುವಿನಲ್ಲಿ, ಮಿತ್ರೇ – ಮಿತ್ರನಲ್ಲಿ, ಪುತ್ರೇ – ಪುತ್ರನಲ್ಲಿ, ಬಂಧೌ – ಬಂಧುವಿನಲ್ಲಿ, ಮಾಕುರು – ಮಾಡಬೇಡ, ಯತ್ನಂ – ಪ್ರಯತ್ನ, ವಿಗ್ರಹಸಂಧೌ – ಜಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿ, ಸರ್ವಸ್ಮಿನ್ ಅಪಿ – ಎಲ್ಲರಲ್ಲಿಯೂ, ಪಶ್ಯ – ನೋಡು, ಆತ್ಮಾನಂ – ಆತ್ಮನನ್ನು, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ಉತ್ಸೃಜ – ತ್ಯಜಿಸು, ಭೇದ ಅಜ್ಞಾನಂ – ಭೇದ ಭಾವದ ಅಜ್ಞಾನ
ಸಾರಾಂಶ:ಶತ್ರು, ಮಿತ್ರ, ಪುತ್ರ ಅಥವಾ ಬಂಧು ಯಾರಾದರೂ ಇರಲಿ—ಅವರೊಂದಿಗೆ ಜಗಳ ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧ ಜೋಡಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಬೇಡ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಆತ್ಮನನ್ನು ನೋಡಿ, ಭೇದದ ಅಜ್ಞಾನವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 27 ||
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾಃ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೆ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಲೋಭಂ ಮೋಹಂ
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸೋಽಹಮ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನಾಃ ಮೂಢಾಃ
ತೇ ಪಚ್ಯಂತೆ ನರಕನಿಗೂಢಾಃ ॥
ಕಾಮಂ – ಕಾಮ, ಕ್ರೋಧಂ – ಕೋಪ, ಲೋಭಂ – ಲೋಭ, ಮೋಹಂ – ಮೋಹ, ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ – ತ್ಯಜಿಸಿ, ಆತ್ಮಾನಂ – ಆತ್ಮನನ್ನು, ಪಶ್ಯತಿ – ನೋಡುತ್ತಾನೆ, ಸಃ ಅಹಮ್ – ನಾನು ಅವನು, ಆತ್ಮಜ್ಞಾನ – ಆತ್ಮಜ್ಞಾನ, ವಿಹೀನಾಃ – ಇತರರು, ಮೂಢಾಃ – ಮೂಢರು, ತೇ – ಅವರು, ಪಚ್ಯಂತೇ – ಉರಿಯುತ್ತಾರೆ, ನರಕನಿಗೂಢಾಃ – ನರಕದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದವರು
ಸಾರಾಂಶ:ಯಾರು ಕಾಮ, ಕ್ರೋಧ, ಲೋಭ, ಮೋಹವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾರೋ ಅವರು ‘ನಾನು ಆತ್ಮ’ ಎಂಬ ಅರಿವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದ ಮೂಢರು ನರಕದಲ್ಲಿ ಪಿಡಿಯುತ್ತಾರೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 28 ||
ಗೇಯಂ ಗೀತಾ-ನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿ-ರೂಪಮಜಸ್ರಮ್ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನ-ಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಗೇಯಂ ಗೀತಾ-ನಾಮಸಹಸ್ರಂ
ಧ್ಯೇಯಂ ಶ್ರೀಪತಿ-ರೂಪಮಜಸ್ರಮ್ ।
ನೇಯಂ ಸಜ್ಜನ-ಸಂಗೇ ಚಿತ್ತಂ
ದೇಯಂ ದೀನಜನಾಯ ಚ ವಿತ್ತಮ್ ॥
ಗೇಯಂ – ಪಾಠ ಮಾಡಬೇಕು, ಗೀತಾ ನಾಮಸಹಸ್ರಂ – ಗೀತೆಯೂ ನಾಮಸಹಸ್ರವೂ, ಧ್ಯಾಯಂ – ಧ್ಯಾನ ಮಾಡಬೇಕು, ಶ್ರೀಪತಿ ರೂಪಂ – ಶ್ರೀಹರಿಯ ರೂಪವನ್ನು, ಅಜಸ್ರಮ್ – ನಿರಂತರವಾಗಿ, ನೇಯಂ – ನಿಲ್ಲಿಸಬೇಕು, ಸಜ್ಜನ ಸಂಗೇ – ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ, ಚಿತ್ತಂ – ಮನಸ್ಸು, ದೇಯಂ – ಕೊಡಬೇಕು, ದೀನಜನಾಯ – ದೀನರಿಗೆ, ವಿತ್ತಮ್ – ಹಣ
ಸಾರಾಂಶ:ಭಗವದ್ಗೀತೆಯೂ ನಾಮಸಹಸ್ರವನ್ನೂ ಪಠಿಸಬೇಕು. ಶ್ರೀಹರಿಯ ರೂಪವನ್ನು ನಿರಂತರ ಧ್ಯಾನಿಸಬೇಕು. ಮನಸ್ಸು ಸದಾ ಸಜ್ಜನರ ಸಂಗದಲ್ಲಿ ಇರಬೇಕು. ಹಣವನ್ನು ದೀನರಿಗೆ ದಾನ ಮಾಡಬೇಕು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 29 ||
ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಾಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಸುಖತಃ ಕ್ರಿಯತೇ ಕಾಮಾಭೋಗಃ
ಪಶ್ಚಾದಂತ ಶರೀರೇ ರೋಗಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕೇ ಮರಣಂ ಶರಣಂ
ತದಪಿ ನ ಮುಂಚತಿ ಪಾಪಾಚರಣಮ್ ॥
ಸುಖತಃ – ಸುಖದಿಂದ, ಕ್ರಿಯತೇ – ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ಕಾಮಾಭೋಗಃ – ಕಾಮಸುಖ, ಪಶ್ಚಾತ್ – ನಂತರ, ಅಂತ ಶರೀರೇ – ಈ ದೇಹದಲ್ಲಿ, ರೋಗಃ – ರೋಗಗಳು, ಯದ್ಯಪಿ – ಎಷ್ಟೇ ಆದರೂ, ಲೋಕೇ – ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ, ಮರಣಂ – ಮರಣವೇ, ಶರಣಂ – ಅವಶ್ಯಕತೆ, ತದಪಿ – ಆದರೂ, ನ ಮುಂಚತಿ – ಬಿಡುತ್ತಿಲ್ಲ, ಪಾಪಾಚರಣಮ್ – ಪಾಪಕರ್ಮ
ಸಾರಾಂಶ:ಕಾಮಸುಖವನ್ನು ತಕ್ಷಣ ಸುಖವೆಂದು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಬಳಿಕ ದೇಹದಲ್ಲಿ ರೋಗ ಹುಟ್ಟುತ್ತವೆ. ಮರಣವೊಂದು ಸತ್ಯವಾದರೂ, ಪಾಪಕರ್ಮವನ್ನು ಮೂಢನು ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 30 ||
ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಅರ್ಥಮನರ್ಥಂ ಭಾವಯ ನಿತ್ಯಂ
ನಾಸ್ತಿ ತತಃ ಸುಖಲೇಶಃ ಸತ್ಯಮ್ ।
ಪುತ್ರಾದಪಿ ಧನಭಾಜಾಂ ಭೀತಿಃ
ಸರ್ವತ್ರೈಷಾ ವಿಹಿತಾ ರೀತಿಃ ॥
ಅರ್ಥಂ – ಸಂಪತ್ತು, ಅನರ್ಥಂ – ನಾಶದ ಮೂಲ, ಭಾವಯ – ಚಿಂತಿಸು, ನಿತ್ಯಂ – ಸದಾ, ನಾಸ್ತಿ – ಇಲ್ಲ, ತತಃ – ಅದರಿಂದ, ಸುಖಲೇಶಃ – ಸ್ವಲ್ಪವೂ ಸುಖ, ಸತ್ಯಮ್ – ಇದು ಸತ್ಯ, ಪುತ್ರಾದಪಿ – ಪುತ್ರನಿಂದಲೂ, ಧನಭಾಜಾಂ – ಶ್ರೀಮಂತರಿಗೆ, ಭೀತಿಃ – ಭಯ, ಸರ್ವತ್ರ – ಎಲ್ಲೆಡೆ, ಏಷಾ – ಈ, ವಿಹಿತಾ – ವಿಧಿಸಲಾಗಿರುವ, ರೀತಿಃ – ಪ್ರಪಂಚದ ರೂಢಿ
ಸಾರಾಂಶ:ಸಂಪತ್ತು ನಾಶದ ಮೂಲವಲ್ಲದೆ ಬೇರೆನೂ ಅಲ್ಲ ಎಂದು ನಿತ್ಯವೂ ಭಾವಿಸು. ಅದರಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪವೂ ನಿಜವಾದ ಸುಖವಿಲ್ಲ. ಪುತ್ರನಿಂದಲೂ ಶ್ರೀಮಂತರಿಗೆ ಭಯವಿದೆ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಇದೇ ಜೀವನದ ರೂಢಿಯಾಗಿದೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 31 ||
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಮ್ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ
ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯ ವಿವೇಕವಿಚಾರಮ್ ।
ಜಾಪ್ಯಸಮೇತ ಸಮಾಧಿವಿಧಾನಂ
ಕುರ್ವವಧಾನಂ ಮಹದವಧಾನಮ್ ॥
ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಂ – ಉಸಿರಾಟದ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಂ – ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಹಿಮ್ಸೆ ನಿವಾರಣೆ, ನಿತ್ಯ ಅನಿತ್ಯ – ಶಾಶ್ವತ ಮತ್ತು ಅಶಾಶ್ವತ, ವಿವೇಕ ವಿಚಾರಂ – ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆ ಯಿಂದ ವಿವೇಚನೆ, ಜಾಪ್ಯ ಸಮೇತ – ಜಪದೊಂದಿಗೆ, ಸಮಾಧಿ ವಿಧಾನಂ – ಧ್ಯಾನದ ಕ್ರಮ, ಕುರ್ವ – ಮಾಡು, ಅವಧಾನಂ – ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ, ಮಹದ್ ಅವಧಾನಂ – ಬಹು ದೊಡ್ಡ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ
ಸಾರಾಂಶ:ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಶಾಶ್ವತ ಮತ್ತು ಅಶಾಶ್ವತವನ್ನೆರಗುಡುವ ಬುದ್ಧಿಯ ವಿಚಾರ, ಜಪದೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಧಿ ಈ ಎಲ್ಲವನ್ನು ತುಂಬಾ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 32 ||
ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ-ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ-ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಗುರುಚರಣಾಂಬುಜ-ನಿರ್ಭರಭಕ್ತಃ
ಸಂಸಾರಾದಚಿರಾದ್ಭವ ಮುಕ್ತಃ ।
ಸೆಂದ್ರಿಯಮಾನಸ-ನಿಯಮಾದೇವಂ
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ ನಿಜಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಮ್ ॥
ಗುರು ಚರಣಾಂಬುಜ – ಗುರುದೇವರ ಪಾದಪದ್ಮಗಳು, ನಿರ್ಭರ ಭಕ್ತಃ – ಪೂರ್ಣ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ, ಸಂಸಾರಾತ್ – ಈ ಜನ್ಮಚಕ್ರದಿಂದ, ಅಚಿರಾತ್ – ಬೇಗನೆ, ಭವ – ಆಗು, ಮುಕ್ತಃ – ಮುಕ್ತನಾಗಿ, ಸೆಂದ್ರಿಯ – ಇಂದ್ರಿಯಗಳೊಂದಿಗೆ, ಮಾನಸ ನಿಯಮಾತ್ – ಮನಸ್ಸಿನ ನಿಯಮದಿಂದ, ಏವಂ – ಈ ರೀತಿ, ದ್ರಕ್ಷ್ಯಸಿ – ಕಾಣುವೆ, ನಿಜ ಹೃದಯಸ್ಥಂ ದೇವಂ – ನಿನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಇರುವ ದೇವರನ್ನು
ಸಾರಾಂಶ:ಗುರುವಿನ ಪಾದಪದ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಭಕ್ತಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡವನಾಗು. ಇಂದ್ರಿಯ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಿ, ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಸಂಸಾರದಿಂದ ಮುಕ್ತನಾಗು. ಆಗ ನೀನು ನಿನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿರುವ ದೇವರನ್ನು ಕಾಣುವೆ.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 33 ||
ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಃಕೃಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ-ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತ-ಕರಣಃ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಮೂಢಃ ಕಶ್ಚನ ವೈಯಾಕರಣೋ
ಡುಃಕೃಂಕರಣಾಧ್ಯಯನಧುರೀಣಃ ।
ಶ್ರೀಮಚ್ಛಂಕರ-ಭಗವಚ್ಛಿಷ್ಯೈಃ
ಬೋಧಿತ ಆಸೀಚ್ಛೋಧಿತ-ಕರಣಃ ॥
ಮೂಢಃ – ಮೂಢನಾದ, ಕಶ್ಚನ – ಯಾರು ಹೋಇರ್ನೋ, ವೈಯಾಕರಣಃ – ವ್ಯಾಕರಣದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದ, ಡುಃಕೃಂಕರಣ – ಡುಕ್ ಮತ್ತು ಕೃ ಕೃತಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನ, ಅಧ್ಯಯನ ಧುರೀಣಃ – ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತಲ್ಲೀನ, ಶ್ರೀಮತ್ ಶಂಕರ – ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯರ, ಭಗವತ್ ಶಿಷ್ಯೈಃ – ಪವಿತ್ರ ಶಿಷ್ಯರಿಂದ, ಬೋಧಿತಃ – ಬೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು, ಆಶೀತ್ – ಆಗಿದ, ಶೋಧಿತಕರಣಃ – ಶುದ್ಧ ಮನಸ್ಸು ಹೊಂದಿದನು
ಸಾರಾಂಶ:ಒಬ್ಬ ಮೂಢ ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲಿ ‘ಡುಃಕೃಂ’ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ತಲ್ಲೀನನಾಗಿದ್ದ. ಆತನಿಗೆ ಶ್ರೀ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯರ ಪವಿತ್ರ ಶಿಷ್ಯರು ಜ್ಞಾನ ಬೋಧನೆ ಮಾಡಿದರು. ಅವನು ಮನಸ್ಸು ಶುದ್ಧವಾಗಿಸಿಕೊಂಡನು.
|| ಶ್ಲೋಕಂ 34 ||
ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮುಪಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥
ಪದಾರ್ಥ ವಿವರಣೆ:ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಗೋವಿಂದಂ
ಗೋವಿಂದಂ ಭಜ ಮೂಢಮತೇ ।
ನಾಮಸ್ಮರಣಾದನ್ಯಮುಪಾಯಂ
ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ಭವತರಣೇ ॥
ಭಜ – ಭಜನೆ ಮಾಡು, ಗೋವಿಂದಂ – ಗೋವಿಂದನ, ಮೂಢಮತೇ – ಅಜ್ಞಾನಿಯೆ, ನಾಮಸ್ಮರಣಾತ್ – ಭಗವಂತನ ನಾಮವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದನ್ನು, ಅನ್ಯಮ್ ಉಪಾಯಂ – ಬೇರೆ ಮಾರ್ಗ, ನ ಹಿ ಪಶ್ಯಾಮಃ – ನಾವು ಖಂಡಿತವಲ್ಲ ಎಂಬೆವು, ಭವ ತರಣೇ – ಸಂಸಾರ ಸಾಗರ ದಾಟಲು
ಸಾರಾಂಶ:ಮೂಢಮತೆಯವನೇ! ಗೋವಿಂದನ ಭಜನೆ ಮಾಡು. ಈ ಸಂಸಾರ ಸಾಗರ ದಾಟಲು ನಾಮಸ್ಮರಣೆಯ ಹೊರತು ಬೇರೆ ಯಾವ ಉಪಾಯವೂ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಮನನ ಮಾಡು.

Please wait...